Leit að gullskipinu á Skeiðarársandi mun hefjast á ný í sumar eftir að hafa legið niðri frá árinu 1983. Gísli Gíslason frumkvöðull, sem fer fyrir hópnum sem nú hyggst hefja leit á sandinum, hitti á sunnudag Þórarin Kristinsson sem tók mikinn þátt í síðustu leit að flakinu en sú leit stóð í þrjú ár, 1980–1983. Undirbúningur verkefnisins hefur staðið í tvö ár og stefnt er að því að hefja leit í sumar.

Hollenska kaupskipið Het Wapen van Amsterdam strandaði úti fyrir Skeiðarársandi þann 19. september 1667. Tæplega þrjú hundruð manns voru um borð í skipinu og komust flestir heilu og höldnu frá borði. Einungis á bilinu 60 til 80 manns var þó bjargað því fólkið lést á sandinum og í örvæntingarfullri baráttu við íslenskt ofsaveður.

Gríðarleg verðmæti

Farmur skipsins er talinn gríðarlega verðmætur og hefur í tvígang verið ráðist í leit að skipinu. Fyrst var það árið 1960, þegar Ólafur Thors undirritaði leyfisbréf til Bergs Lárussonar, þar sem kveðið var á um að hlutur íslenska ríkisins skyldi vera 12 prósent af því verðmæti sem myndi finnast.

Aftur var ráðist í viðamikla aðgerð árið 1980 við leit að skipinu, sem síðari ár hefur gengið undir nafninu gullskipið. Í þrjú ár leitaði flokkur manna að skipinu en án árangurs. Þá voru fremstir í flokki Kristinn Guðbrandsson, kenndur við Björgun, og Eyjólfur Konráð Jónsson alþingismaður. Meðal þeirra sem tóku þátt í leitinni á sínum tíma er Þórarinn Kristinsson, sonur Kristins í Björgun. Óhætt er að fullyrða að enginn núlifandi Íslendingur þekkir betur til aðstæðna en Þórarinn.

„Skipið er örugglega þarna. Það er hundrað prósent öruggt. Hvað er í því er kannski ekki alveg vitað en það er til farmskrá og á sínum tíma var verðmætið talið nema 43 tunnum af gulli.“ Gísli Gíslason, lögmaður, rafbílasali og ævintýramaður, hefur bjargfasta trú á að hollenska gullskipið sé á sínum stað.

Leitað fyrst með drónum

Nú hefur Minjastofnun gefið út leyfi til hlutafélagsins 1667 ehf., sem Gísli Gíslason á, og heimilar leit að skipinu á Skeiðarársandi. Enn er unnið að samkomulagi við landeigendur og Gísli segir að tveggja ára undirbúningsvinna hafi alltaf miðað að því að gera þetta í sátt og samlyndi og samkvæmt lögum. Hann hefur sett saman alþjóðlegan hóp sérfræðinga sem mun einbeita sér að því að nýta nýjustu tækni við leitina. Leitin mun hefjast í sumar en Gísli leggur mikla áherslu á að fyrst í stað verði eingöngu um að ræða að flogið verði yfir svæðið með drónum og jafnvel lítilli þyrlu eða flugvél.

„Við erum á þessari stundu ekki að fara í nokkurt jarðrask eða utanvegaakstur. Fyrst í stað miðar þetta að því að reyna að greina frávik í mælingum á sandinum og staðsetja hvar skipið gæti mögulega legið.“

Gunnar A. Birgisson, kafari og sérfræðingur í leit að sokknum skipum, er hluti af teymi 1667 ehf. Hann telur að blandaðri tækni verði beitt í sumar við leit í sandinum. „Það er erfitt að beita rafsegulbylgjum þar sem sandurinn er svo segulmagnaður. Þá málma, sem eiga að vera í skipinu, er erfitt að finna með rafsegulmæli. Við þurfum að beita öðrum aðferðum og við erum klárir í það.“ Gunnar er atvinnumaður á þessu sviði. Hann reiknar með að skipið liggi á tíu til tuttugu metra dýpi í sandinum. Hann hefur siglt með ströndinni fyrir utan Skeiðarársand og einnig kannað fjöruna. „Við erum enn í þeim fasa að safna frekari gögnum og það er mjög mikilvægt.“

Farmurinn ósnertur

„Skipið kom hingað. Það strandaði hér og það er á sínum stað. Í skráðum heimildum sem við höfum séð er sagt frá því að 90 árum eftir að skipið strandaði voru menn að skipuleggja að reyna að komast út í flakið til að bjarga einhverju af farmi þess. Það segir okkur að menn komust ekki út í það vegna aðstæðna. Það segir okkur líka að farmurinn er ósnertur,“ segir Gísli.

Eitt af því sem Gísli og félagar vinna að nú er að ná samningi við ríkið. Gísli var búinn að fastsetja fundartíma með þáverandi forsætisráðherra, Sigmundi Davíð Gunnlaugssyni. Nú leitar hann eftir fundi með arftaka hans. „Allt sem er í jörðu og er eldra en hundrað ára er í raun eign ríkisins, þar sem það telst fornminjar.“ Markmiðið með að ná samningi er að tryggja að 1667 ehf. fái í það minnsta upp í sinn kostnað. Gísli segir hins vegar að hópurinn sem stendur að verkefninu sé tilbúinn í ævintýrið og þeir treysti sér til að fjármagna möguleg vonbrigði. „En fyrsta skrefið er að fá fram afstöðu ríkisins til þessa máls.“

Tugir skipa strandað á svæðinu

Fundur Gísla með Þórarni, sem vann við leitina í byrjun níunda áratugarins, er fyrst og fremst til að fara yfir þær upplýsingar sem liggja fyrir. Það var nokkur eftirvænting hjá Þórarni vegna málsins. Það flækir þetta þó nokkuð að tugir skipa hafa strandað á svæðinu síðustu aldir.

„Þegar við verðum búnir að finna skipið þá taka við alveg nýjar spurningar og þeim höfum við ekki svarað enn. Ætlum við að grafa skipið upp og flytja það, eins og Vasa-skipið í Stokkhólmi, eða ætlum við að láta skipið liggja á sínum stað og gera fólki mögulegt að koma og skoða það? Eða ætlum við að sækjast eftir því að ná upp einstökum munum úr því? Þetta á allt eftir að ræða í samstarfi við ríkið og sérfræðinga.“

Forsaga málsins ætti ekki að vera til að hvetja Gísla. Árið 1965 töldu gullleitarmenn sig vera búna að finna skipið. Annað kom í ljós. Árið 1972 voru menn enn á ný nokkuð vissir um að gröf Het Wapen van Amsterdam væri fundin. Enn var gripið í tómt. Ellefu árum síðar voru menn enn á ný vissir um að skipið væri fundið. Í ljós kom skrokkur af þýskum togara sem hafði strandað á sandinum.