„Það er sorglegt að allir foreldrar ættleiddra barna þurfa að berjast fyrir börnunum sínum. Berjast fyrir skilning, berjast fyrir aðstoð í heilbrigðiskerfinu, berjast fyrir aðstoð og stuðning í skólakerfinu, berjast fyrir því að fá greiningu fyrir börnin, berjast fyrir að fá skilning frá öðrum foreldrum af hverju barnið hagar sér svona og hinsegin. Berjast fyrir því að fá stuðning fyrir foreldrana sjálfa þar sem álagið er alveg svakalega mikið. Berjast fyrir því að barnið og fjölskyldan fái alla þá aðstoð sem það þarf til að hjálpa þeim að vinna úr áföllunum,“
segir Selma Hafsteinsdóttir í pistli á Vísi. Pistilinn ritar hún í kjölfar frétta um skýrslu um starfsemi vöggustofa í Reykjavík á árunum 1949-1973, sem birt var í síðustu viku.
„Ég hlusta og les skelfilegar frásagnir frá vöggustofu. Sem betur fer er þetta ekki lengur raunin hér á íslandi. En á sama tíma eru börn að koma hingað til landsins sem hafa upplifað svipað, ættleidd börn þar á meðal ættleidda barnið mitt sem bjó á stofnun ekki langt frá því að vera eins og vöggustofan,“ segir Selma sem fyrir sjö árum ættleiddi son og segist hafa þurft að kenna honum frá grunni eðlilega hegðun og viðbrögð eins og gráta þegar hann meiðir sig.
Sonur Selmu bjó á barnaheimili fyrstu tvö ár ævi sinnar, heimili sem hún segir huggulegra umhverfi en vöggustofan. „Það voru allskonar leikföng, litir á veggjum og börnin fóru út að „leika“. En stofnana fýlingurinn er sá sami en kannski örlítið mannúðlegri.“
Sonur Selmu bjó á litlu barnaheimili, þar sem var mjög ströng rútína eins og tíðkast á öllum barnaheimilum. „Rútínan er það stíf að börnin lærðu ekki að finna fyrir þorsta, svengd eða fá huggun við grát um nætur. Ég hugsa oft hver huggaði barnið mitt fyrstu tvö árin ef hann skyldi hafa verið að gráta, taka tennur, ef hann var veikur eða bara leið illa, hræddur? mögulega var það enginn og þegar við vorum að byrja að aðlagast hvort öðru fyrstu dagana eftir sameiningu þá tókum við vel eftir því að það var eflaust raunin, honum var ekki sinnt,“ segir Selma og segir rútínuna hafa verið:
– Börnin eru lögð í rimlarúm á kvöldin um 18 leytið og ekki tekin upp fyrr en 8:00 um morguninn. Einnig eru þau öll látin leggja sig á daginn frá 12:00-15:00.
Dags rútínan:
– Börnin eru tekin upp kl 8 og klædd í föt
– Þau borða næringasnauðan mat sem hefur ekki þær kröfur að matur sé tyggður, allt er maukað, einfallt, ódýrt.
– Þau fara út að „leika“ en þar er enginn hlátur, enginn leikur, engin rifrildi eða ágreiningur, börnin eru bara þarna. Þau kunna eflaust ekki að leika sér.
– Þau borða hádegismat
– Hádegislúr
– Seinnipartur fer í að undirbúa háttatíma
– Baðstund (í vaski eða sturtu) þau eru böðuð með þvottapoka í stórum baðvaski eða skellt í sturtu, það er sett krem á börnin þannig þau fá snertinguna, sett í náttföt og upp í rimlarúm og slökkt ljósin.
Allir dagar eru eins nema starfsfólkið, það eru auðvitað vaktarskipti og starfsfólk klæðist hvítum læknaklæðnaði, allar konur og allar eru eins.
„Ég finn fyrir mikilli sorg að sonur minn hafi þurft að upplifa fyrstu tvö árin sín þarna. Við höfum þurft að kenna honum allt frá grunni meðal annars að finna fyrir svengd, að gráta þegar hann meiðir sig og að það komi alltaf einhver að hugga hann. Við kenndum honum það sem ungabörn læra fyrsta árið sitt að ef það gefur frá sér hljóð þá bregðumst við við hvort sem það sé gleði hljóð, grátur eða hvað það er. Það tók tíma. En það tókst,“ segir Selma.
Í dag er sonur hennar að verða níu ára og því sjö ár síðan hann bjó á barnaheimili.
„Afleiðingarnar dílum við við á hverjum degi og eru þær svakalegar og munum við reyna okkar allra besta það sem eftir er að hjálpa honum að lifa með afleiðingunum og takast á við þær svo honum vegni sem best í lífinu.
Það sorglega er að skilningurinn í samfélaginu í garð þeirra sem hafa upplifað svona áfall í æsku er sáralítill. Að barn hafi verið tekið af lífmóður og lifað á barnaheimili/stofnun fyrstu mikilvægustu þroskaárin sín er svakalegt áfall og heilinn á þessum börnum er allt öðruvísi víraður en hjá þeim sem alast upp í ást og kærleik, nánd og öryggi.
Eitt af því sem ég gjörsamlega brenn fyrir er að fá þennan skilning og að kerfið hérna taki utan um ættleiddu börnin okkar og fjölskyldur,“ segir Selma.
Engin þjónusta í boði
Bendir hún á að þegar foreldri fæðir barn sé alls konar þjónusta og aðstoð í boði, eins ungbarnavernd heim til sín, skimað er eftir fæðingarþunglyndi og fleira. Sama eigi ekki við um ættleidd börn hingað til lands, sem flest eru orðin tveggja ára og jafnvel mun eldri þegar þau koma á sitt nýja heimili.
„En þegar þú ættleiðir barn og kemur til landsins þá er barnið formlega orðið íslendingur tveggja ára og eldra (flest eru mun eldri en tveggja ára) þegar þau koma til landsins þá eru þau komin á byrjunarreit. það er ENGIN skimun um ættleiðingarþunglyndi þó svo það sé um 40% algengara en fæðingarþunglyndi. Ekkert eftirlit hvernig foreldrum og barni vegnar og ekkert pælt í þessu þegar þú ert komin með ættleidda barnið þitt heim,“ segir Selma og segir að ákveðin þjónusta ætti að vera lögfest eins og:
– Barnið ætti að fá ósjálfrátt stuðning á leik- og grunnskóla án þess að þurfa að sækja um það og án þess að þurfa sérstaka greiningu.
– Barnið ætti að fá að komast strax inn á barna og greiningarmiðstöð þar sem við vitum staðreyndir að barnið hefur upplifað að minnsta kosti þrjú áföll í æsku og tengslarof. Tengslarof og ADHD og einhverfa helst í hendur einkennislega séð þannig það ætti bara að auðvelda þetta fyrir alla að þurfa ekki að berjast fyrir því að fá greiningu.
– Barnið og foreldrar ættu að hafa greiðan aðgang og niðurgreiðslu að sálfræði eða fjölskyldufræðing til að aðstoða.
„Ég vona svo innilega að með opnun á þessari umræðu að samfélagið taki betur utan um ættleiddu börnin okkar og fjölskyldur þeirra.“
