Leikkona Lilja Nótt Þórarinsdóttir fer með eitt aðalhlutverkið í nýrri spennuþáttaröð, Systrabönd, sem er komin í Sjónvarpi Símans. Hún hefur aldrei gefist upp á leiklistinni þrátt fyrir að hafa glímt við kjaftamaskínur og kvíðaköst. Hún lærði að skapa sína eigin velgengni og vera óhrædd við að velja verkefnin.
Lilja Nótt er alin upp á bænum Eyvík í Grímsnesi þar sem náttúran mótaði lífið og gengið var í öll störf. Foreldrar Lilju tóku við búi móðurforeldra hennar og bjuggu fyrstu fimm árin með Lilju og litla bróður hennar Magnús í einu herbergi hjá ömmu og afa Lilju á meðan pabbi hennar byggði framtíðarheimili fjölskyldunnar. Hún er náin foreldrum sínum sem búa enn í Grímsnesinu en móðir hennar sækir vinnu í Reykjavík og dvelur gjarnan hjá Lilju og Ólafi Gauti Guðmundssyni eiginmanni hennar og dætrum þeirra Birtu og Emmu, þegar hún ílengist í bænum. Hafandi alist upp hjá stórfjölskyldunni finnst Lilju notalegt að hafa fólkið sitt hjá sér.
Þannig bjó kvíðinn með Lilju. Stundum komu lengri tímabil þar sem hann stjórnaði ekki og svo mætti hann allt í einu, óboðinn og yfirþyrmandi.
„Mér leið mjög illa mjög lengi. Ég var búin að vera hjá frábærum sálfræðingi reglulega í mörg ár en hann var ekki sérhæfður í sem því ég var að eiga við. Þetta var orðið eins og vatn og sápa fyrir einhvern með sýklafóbíu. Það kom einhver hugmynd og ég réð ekki neitt við neitt, þá fór ég í iPadinn og reyndi að dreifa huganum og það gekk í smá tíma en ég endaði svo á að hringja í sálfræðinginn og fá strax tíma.“
Hjá sálfræðingnum fékk hún staðfestingu á því að geðheilsan væri ekki farin og að ranghugmyndirnar væru akkúrat það – ranghugmyndir. „Þetta getur ekki gerst, er það? Ég get ekki orðið svona? Ég get ekki gert þetta? Þannig spurði ég og hann fullvissaði mig um að þetta myndi ekki gerast og hugmyndirnar væru ekki raunverulegar og það var plásturinn minn. Það dugði í svona 3 til 4 vikur og þá þurfti ég að fara aftur og fá nýtt „fix“.“
Sálfræðingurinn sagði Lilju að lokum að þetta gengi ekki lengur, hún væri ekki að ná bata. „Hann sendi mig þá á Kvíðameðferðarmiðstöðina til þess að fá sérhæfðari aðstoð. Það eitt var kvíðamál, að þurfa að segja einhverjum nýjum allt upp á nýtt. Og hvað ef þau halda að ég viti ekki að þetta séu ranghugmyndir og halda að ég sé svona eða hinsegin?“ Að dvelja í óttanum Þar fór Lilja í hugræna atferlismeðferð sem hún segir hafa breytt lífi sínu.
„Þarna fékk ég hamar og nagla. Ég var búin að kenna heilanum á mér í sex ár að ef ég nálgaðist bjargbrúnina þá hrökk ég til baka og var sannfærð um hættuna í stað þess að horfa yfir brúnina. Ef kvíðinn kom þá fór ég alltaf í sömu hegðunina, að reyna að dreifa huganum, og þegar það gekk ekki, þá að bóka tíma hjá sálfræðingnum í stað þess að taka á móti hugsununum og segja bara komdu með það og taka á móti hugsununum og fara inn í þær og vera í óþægindunum.“
Það hljómar einfalt en það að horfast í augu við óttann og dvelja í honum er ekki auðunnið verk. „Ég þurfti að takast á við þessar hugmyndir og lesa og kynna mér það sem ég hafði forðast og losa mig þannig undan þessum „triggerum“ og reyna að komast út úr höfðinu á mér. Sjá mig utan frá. Ég hef eiginlega ekki fundið betri skýringu á þessu ástandi aðra en að þetta er eins og að vera andsetin. Eins og að deila heilaplássinu þínu með einhverju fyrirbæri sem er að reyna að fokka í þér endalaust. Þú veist sjálf hvað er rétt og að þetta er ekki raunverulegt en samt kemur efinn.“
Lilja lærði að setja undir sig hausinn og horfast í augu við óttann. Fara inn í vanlíðanina og leysa hnútinn. „Ég byrjaði að taka á móti hugsununum og eiga samtal við kvíðann. „Hvaða hugmynd ætlarðu að sýna mér núna? Ókei, þetta, þetta er skrítið, já, ætlarðu alveg með þetta þangað? Ókei, ég ræð við það.“Ég byrjaði að taka á móti í stað þess að spyrna á móti. Þetta var ógeðslega erfitt í blábyrjun en svo gat ég farið að vinda ofan af þessu hratt – og óska þess að ég hefði gert þetta fyrr. Ég hafði verið í helvíti í rúm sex ár en núna hef ég ekki farið til sálfræðings í mörg ár.“
Hún segist veita því athygli hvað sé slæmt fyrir taugakerfið sitt. „Ég sæki ekki í að lesa hamfaraklám og hræðilegar fréttir og hef hætt að drekka til að verja taugakerfið þegar kvíðinn var slæmur. Það vill enginn vakna þunnur ofan á það að vera með utanáliggjandi taugakerfi. Hjá mér er þetta líka rosalega hormónatengt. Ég fæ ennþá smá kvíðasting nokkrum dögum áður en ég byrja á blæðingum og þegar ég var ólétt var ég alveg í hnút en í seinni meðgöngunni hafði ég náð tökum á kvíðanum.“
Hláturskast og drama
Þegar óvelkomnu hugmyndirnar hættu að angra Lilju hafði hún mun meiri sálarró til þess að fá góðar hugmyndir og stofnaði framleiðslufyrirtæki sem setti upp leiksýninguna Mæður á síðasta ári – korter í COVID. Í sýningunni leikur Lilja sjálf eitt aðalhlutverkanna ásamt leikkonunum og mæðrunum Maríu Hebu Þorkelsdóttur, Kristínu Pétursdóttur og Aðalbjörgu Árnadóttur.„Sýningin fór mjög vel af stað og það var uppselt á níu sýningar þegar við þurftum að hætta að sýna vegna samkomutakmarkana. Nú erum við loksins að byrja aftur og erum núna í Borgarleikhúsinu. Þetta eru litlar sögur sem eru bundnar saman af mömmuklúbbi þar sem fjórar mæður koma saman. Sýningin er mjög hrá, hreinskilin og ógeðslega fyndin og hún er svo fyndin af því að það sem verið er að ræða er svo satt. Mæðurnar eru allar mjög ólíkar. Svefnlausa mamman, og svo er sú sem gúglar allt og les allt og ætlar að standa sig frábærlega
vel, framakonan sem er að eignast barn ein eftir að hafa sérvalið sæði í sæðisbanka frá lögfræðingi/djasspíanista og svo er það þessi með orkusteinana sem fæddi hlæjandi og allt er svo yndislegt og jákvætt.“
Mæður er þó ekki eina stóra verkefnið sem Lilja er í um þessar mundir því sjónvarpsþættirnir Systrabönd verða frumsýndir í Sjónvarpi Símans um páskana. Þar leikur Lilja prest sem að öllum líkindum er með eitthvað misjafnt á samviskunni. Það er ekki langt síðan Lilja lék morðingja í fyrstu seríu af Ófærð svo það má leiða að því líkur að hún sé ekki morðinginn aftur? „Nei það kemur fram strax en svo er það þessi pæling um slæma hluti, ef þeir eru settir í samhengi geta þeir þá orðið minna slæmir? Eins og minn karakter í Ófærð sem myrti manninn sem nauðgaði henni þegar hann réðst á hana aftur.“
Fólk kemst í tísku
Það er oft talað um að það sé „alltaf“ sama fólkið sem fái öll stærstu hlutverkin og það sé erfitt fyrir aðra að komast að. Hver er þín tilfinning fyrir því? „Fólk kemst í tísku. Ég segi það ekki með neinum biturleika það er bara raunveruleikinn. Ég held að þú komist ekkert að ef þú ert lélegur en list er svo mikið smekksatriði. Það sem þú græðir á að komast í tísku er að þá er það samþykkt að þú „seljir“. Og ég er bara ekki þessi týpa sem kemst í tísku. Ég myndi lýsa sjálfri mér sem áunninni,“ segir hún og brosir glettnislega.
Það er nú ekki rétt. Þú hafðir til dæmis leikið í þremur myndum áður en þú byrjaðir í leikaranámi og lékst í kvikmynd með George Clooney í fyrra.
„Já, en það hefur alltaf liðið langt á milli og ég hef aldrei fengið röð af hlutverkum, sem er kannski fínt, þá þarf maður sjálfur að fá hugmyndir og gera eitthvað. Ég var með þá röngu hugmynd eftir að ég útskrifaðist að ef ég næði þeim stað að geta valið úr hlutverkum þá væri þetta komið – eins og að komast upp fyrir eitthvert strik sem þú getur þá ekki fallið undir aftur því þá ertu orðin konan sem velur úr verkunum. Svo átta ég mig á því að þetta er stanslaus barátta hjá öllum. Meira að segja George Clooney. Hann er þar sem hann er því að hann er stanslaust að gera sitt eigið og skapa verkefni. Ef þú ætlar raunverulega að lifa á þessu það sem eftir er ævinnar þá þarftu að skapa þín eigin tækifæri. Það er ekki lengur þannig að þú sért æviráðinn í leikhúsinu. Ég er heppin, ég fékk þá flengingu snemma og lærði að reikna ekki með neinu.“
Kjaftamaskínan
Lilju var boðinn árssamningur bæði í Þjóðleikhúsinu og Borgarleikhúsinu þegar hún útskrifaðist og valdi Þjóðleikhúsið þar sem hún lék hið eftirsótta hlutverk kvenhetjunnar Snæfríðar Íslandssólar í Íslandsklukkunni. „Ég gaf mig alla í hlutverkið en því var misvel tekið. Fólk-inu fannst ég góð en bransanum ekki. Það er allt í þessu fína en það eru þessi átök sem voru í þessu húsi sem voru það ekki.Konur sérstaklega lenda í þessari kjaftamaskínu þar sem einhvers staðar segir einhver eitthvað um að hún sé erfið og það sé ekki hægt að vinna með henni en oftast getur enginn sagt af hverju eða nefnt dæmi. Ástæðan er þá kannski að einhverjum einum karli fannst erfitt að vinna með henni því hún var ekki sammála öllu sem hann sagði.“
Lilja segist sjálf hafa gerst sek um að dæma konu úr leik því hún hafði heyrt að viðkomandi væri erfið í samstarfi. „Ég var að leita að manneskju til að skrifa með mér handrit og Þórhallur Gunnarsson stingur upp á konu sem ég afskrifaði strax. Þegar hann spurði mig hvort ég þekkti hana eða hefði unnið með henni varð ég að átta mig á að ég var þarna orðin hluti af vandamálinu. Þetta var svo gott á mig – og ég var svo pirruð á því að ég hefði tekið þátt í þessu því ég hafði lent í hinni hliðinni.“
Þetta fyrsta ár Lilju í Þjóðleikhúsinu hafði hún tekið þátt í nokkrum uppsetningum þegar farið var að kalla fólk í prufur fyrir næsta leikár. „Það voru bara prufaðar leikkonur. Leikararnir þurftu ekki að fara í prufur, þeir fengu bara sín hlutverk, en leikkonurnar urðu að mæta í prufur. Eðlilega varð mikill kurr í húsinu og mikið talað inni í lokuðum herbergjum. Ég með mína útblásnu réttlætiskennd og litlu meðvirkni gat ekki setið á mér þegar ég var boðuð í prufu og rétti upp hönd og sagði: Má ég spyrja að einu, af hverju er bara verið að prufa konur?“
Lilja segir að það hafi ekki verið tekið vel í þá fyrirspurn og fátt hafi verið um svör. „Ég var ung og nýútskrifuð og átti bara að þegja og vera þakklát fyrir að vera í vinnu. Ég fékk svo ekkert hlutverk í þessu leikhúsi árið eftir. Ég fór í kjölfarið mjög langt niður. Ég hafði fengið þarna gífurlega eftirsótt hlutverk í Íslandsklukkunni sem átti að vera upphafið mitt. Ég skildi ekki hvar mér hafði mistekist því ég lagði mig alla fram. Svo ári seinna kemur í ljós að kjaftamaskínan hafði farið í gang eftir þessa spurningu mína, að ég væri svo erfið og mikil stjarna og þættist of góð til þess að mæta í prufu. Hvort maskínan kom því eitthvað við að ég var ekki ráðin veit ég ekki en það hjálpar ekki. Þess vegna var það svo hugvekjandi fyrir mig að átta mig á að ég hafði sjálf tekið þátt í þessu með því að vilja ekki íhuga þessa konu sem handritshöfund því ég „hafði heyrt“ að hún væri erfið sem hún var svo alls ekki og er algerlega brilljant.“
Er þetta ekki ekki öðruvísi núna? Er fólki ekki fagnað fyrir að taka slaginn?
„Jú, að einhverju leyti, en svo eru alltaf einhverjir sem hugsa: Gott hjá þér svo lengi sem þú tekur slaginn við aðra og vinnur annars staðar. Ég nenni ekki að vinna með þér, hvað ef þú ferð að taka slaginn við mig?“ segir Lilja og segist þó sjálf ekki vera upptekin af því hvaða afleiðingar réttlætiskenndin hefur. Hún þarf að fá að brjótast fram.
„Ég áttaði mig heldur ekki á því fyrr en ég var ráðin aftur í Þjóðleikhúsið að þessi draumastaður sem ég sá fyrir mér – að geta valið úr verkefnum – ég var á honum. Hann leit bara öðruvísi út en ég hélt nokkrum árum áður. Þarna hafði ég hafði losað mig undan kvíðanum, eignast barn og var komin nær sjálfri mér. Þá fann ég kraftinn til að velja. Ég þarf ekki að taka öll verkefni sem mér bjóðast, ég ber ábyrgð á því sem listamaður að velja verkefnin mín.“