Dr. Ólína Kjerúlf Þorvarðardóttir fyrrverandi þingmaður Samfylkingar í Norðvesturkjördæmi, og þar með Vesturlands, lætur ekki deigan síga þó hún sé stigin út úr orrahríð og erli stjórnmálanna. Í síðustu viku sendi hún frá sér nýja og afar glæsilega bók sem er Árbók Ferðafélags Íslands og fjallar um Ísafjarðardjúp.

Ólína hefur nú tekið aftur upp þráðinn við fræðastörf og stendur nú með fjölskyldu sinni í flutningum frá Ísafirði til Reykjavíkur.

Magnús Þór Hafsteinsson ritstjóri Vesturlands hitti Ólínu í síðustu viku. Hér lítur fyrrum þingmaður landshlutans um öxl, segir frá nýjum verkefnum og talar auðvitað líka um stjórnmálin:

Ég er þjóðfræðingur og doktor í íslenskum bókmenntum og er nú sjálfstætt starfandi fræðimaður“ segir hún aðspurð um fræðimennskuna. „Ég hef setið svið skriftir og fræðastörf í vetur, – fór bara aftur á gamla borðið mitt á Stofnun Árna Magnússonar þar sem ég var í fóstri þegar ég var í doktorsnámi. Þá bar ég saman skjöl um galdramálin og galdrasögurnar í munnmælum,“ útskýrir Ólína. Hún segist svo hafa fyrir nokkrum árum fengið hugmynd að nýju rannsóknarverkefni. „Ég var byrjuð að sinna því þegar atvikin höguðu því þannig að ég var kosin á þing 2009. Eftir það kjörtímabil, árið 2013, varð ég varaþingmaður og tók þá þetta rannsóknarverkefni upp aftur. En þá hagaði forsjónin því þannig að ég fór aftur inn á þing haustið 2015 við fráfall Guðbjartar Hannessonar og ég gegndi þingstörfum þar til síðasta haust. Eftir að þingferlinum lauk sneri ég mér alfarið að þessu verkefni sem ég er að sinna núna. Ég ætla að ljúka því og það verður vonandi bók.

Ólína segist að svo stöddu ekki vilja gefa of mikið upp um verkefnið. Hún neitar því þó ákveðið þegar hún er spurð hvort verkefnið snúist um stjórnmálaleg efni.

Nei, nei. Þetta er þjóðfræði- og menningarsöguleg rannsókn. Ég hef fengið styrk til þess frá Rannsóknarsjóði Íslands og vonast eftir að fá framhaldsúthlutun til að ljúka því.

Stjórnmálakaflanum lokið

Ólína segist hætt í pólitík.

Það eru ekki mín áform núna að snúa aftur í stjórnmálin. Þetta var ágætt að prófa þetta. Meðan ég fann traustið vildi ég vinna kjördæminu vel og mínum kjósendum. Þetta breyttist síðastliðið haust,“ segir hún. Með því vísar Ólína til þess að hún fékk ekki efsta sæti á lista Samfylkingarinnar í Norðvesturkjördæmi í prófköri eins og hún sóttist eftir og ákvað þá að taka ekki sæti á framboðslistanum. Hún segist samt ekki vilja æðrast yfir því. „Nei, nei. Þetta er bara búið. Pólitíkin er eins og ástarsamband. Á meðan það er gaman og traustið er gagnkvæmt þá endist það. En þegar eitthvað brestur þá er það bara búið.

En fyrst það var svo að Ólína sóttist eftir fyrsta sæti, þá hlýtur hún að hafa vilja halda áfram sem þingmaður á þessu kjörtímabili. Þótti henni gaman á vettvangi stjórnmálannna?

Oft fannst mér það, en þingmennskan er gríðarlega erfitt starf,

svarar hún að bragði,

…og kannski var það meira af samviskusemi og skyldurækni við Samfylkinguna sem ég gaf kost á mér heldur en bein löngun til að vera í stjórnmálaatinu,

segir hún.

Erfið störf þingmanna

Þessi síðustu orð Ólínu fá hana til að líta um öxl. Hún settist á þing þegar efnahagshrunið haustið 2008 var nýskollið á.

Kjörtímabilið 2009 til 2013 var mjög erfitt. Það var mikil óbilgirni í samfélaginu. Mér kom það sérstaklega á óvart hvað þingmannsstarfið naut lítillar virðingar. Ég varð svo gáttuð á því hvernig var hægt að koma fram við alþingisþingmenn sem eiga alla virðingu, tillitssemi og þakklæti skilið því þetta fólk er illa launað og vinnur undir miklu álagi. Kjörtímabilið eftir hrun var eins og sláturtíð og vertíð á sjó allan tímann, og þannig er það oftast. Ef fólk tekur starfið alvarlega, mætir á nefndafundi og í þingið, undirbýr sig fyrir umræður í þinginu, er að smíða þingsályktunartillögur og frumvörp eftir því sem efni gefast til – þá er það að vinna 12-16 tíma á sólarhring og stundum lengur.

Ofan á þetta bættist svo að vera landsbyggðarþingmaður. Norðvesturkjördæmi nær t. a. m. frá Akranesi um Vestfirði og norður í Skagafjörð.

Það gat alveg skeð að ég þurfti að hendast á stóran fund norður í Skagafirði og vera svo komin nokkrum klukkutímum síðar í Borgarnes. Svo átti ég að vera klár og undirbúin fyrir nefndarfund í þinginu í beinni útsendingu klukkan níu morguninn eftir. Almenningur gerir sér enga grein fyrir því hvernig störf þetta eru. Sumir halda að stjórnmálamenn séu einhver forréttindahópur og af því það er aldrei hægt að gera svo öllum líki þá er hraunað yfir þingmenn. Þeir eru teknir fyrir persónulega og lenda margir hverjir í ósanngjarnri umræðu í fjölmiðlum, jafnvel langtímum saman. Þetta slítur fólki. Ég lenti svo sem ekki illa í því sjálf en ég varð vitni að þessu og fann sjálf fyrir því af og til.

Komið að óvörum

Þingsetu Ólínu lauk á síðasta ári. Eins og fyrr var greint beið hún lægri hlut í prófkjörsbaráttu um efsta sæti Samfylkingarinnar í Norðvesturkjördæmi. Guðjón Brjánsson fyrrum forstjóri Heilbrigðisstofnunar Vesturlands sem búsettur er á Akranesi varð hlutskarpari. Hann fékk fyrsta sætið og komst á þing.

Á bak við þetta allt er mikil saga. Guðbjartur Hannesson frá Akranesi hafði verið þingmaður og oddviti lista flokksins. Hann féll frá 23. október 2015.

Ég hafði verið þingmaður 2009-2013 en í kosningunum 2013 missti Samfylkingin annað þingsæti sitt í Norðvesturkjördæmi og ég varð varaþingmaður. Ég kom svo aftur inn á þing með mjög stuttum fyrirvara þegar Guðbjartur Hannesson veiktist tveim árum síðar. Þá varð ég að henda öllu frá mér sem ég hafði í höndunum. Ég lenti strax í mjög mikilli vinnu vegna þingstarfanna. Þar af leiðandi hafði ég sára lítinn tíma fyrir prófkjör og kosningar. Ég var á bólakafi í vinnu og gerði mér ekki grein fyrir því að verið væri að grafa undan mér. Samfylkingingin var á þessum tíma í frjálsu falli í skoðanakönnunum og alvarleg forystukreppa innan flokks. Í raun hefði ég ekkert átt að gefa kost á mér, en hollustan við flokkinn réð því að mér fannst ég ekki geta yfirgefið „póstinn“ ef svo má segja. Flokkurinn átti á þessum tíma svo mjög undir högg að sækja að félaga minna vegna vildi ég standa mína pligt. Það bara einhvern veginn hvarflaði ekki að mér að upp kæmi sú staða hjá Akurnesingum að vilja ná til sín þingsætinu, en það var einmitt það sem gerðist.

Skagamenn heimtuðu þingsæti

Ólína útskýrir þetta betur. Hún segir að þetta hafi verið sáraeinfalt. Guðbjartur Hannesson var frá Akranesi. Eftir fráfall hans töldu Skagamenn að „þeirra“ fulltrúi ætti áfram þetta efsta sæti Samfylkingarinnar í kjördæminu.

Þeim var bara alveg sama um mig og mín störf. Samfylkingarfólk á Akranesi er miklu fjölmennara heldur en á félagarnir á Vestfjörðum. Þannig að það voru Akurnesingarnir sem hentu mér út. Vestfirðingarnir studdu mig en höfðu ekkert roð gegn Skagafólkinu og  þar sem Norðvesturlandið tók einfaldlega lítinn sem engan þátt í þessu prófkjöri og studdi hvorugan aðilann, þá fór sem fór. Það munaði svosem ekki miklu, en alveg nógu miklu til að ég mun ekki gefa aftur kost á mér fyrir Norðvesturkjördæmi. Í þeirri afstöðu felst enginn hroki. Þetta er bara svona og ég útset mig ekki aftur fyrir atburðarás af þessu tagi. Það gerir enginn. Ég var sitjandi þingmaður og þess vegna ekki um neitt annað að ræða í þessu tilfelli en að halda þingsætinu eða hætta.

Þrátt fyrir þetta segist Ólína ekki harma hvernig fór. Það hafi sína kosti að söðla um í lífinu.

Ég finn að ég er miklu hvíldari eftir að ég hætti á þingi. Púlsinn er jafnari og að mörgu leyti sterkari. Eftir að hafa prófað störf þingmannsins ber ég mikla virðingu fyrir þeim sem sinna þingstörfum. En ég er ekkert spennt að endurtaka þetta. Ég er líka komin á miðjan aldur og þarf að fara að nýta mína hæfileika út frá minni menntun – vil fara að sinna mínum hugðarefnum. Maður veit svo sem aldrei hvert lífið ber mann. Ef það kemur upp einhver spennandi staða þá er ég alveg vís með að sækja um hana, en mér hugnast vel tilhugsunuin um að fá útrás með því að sinna fræðastörfum. Ég er ekki í neinni örvæntingu að leita að neinu. Ég uni hag mínum vel.

Hefur áhyggjur af hægrisveiflu

Þrátt fyrir að Ólína segist hafa kvatt vettvang stjórnmálanna lætur hún eftir sér að hafa skoðanir á þjóðmálunum. Hún er enn skráður félagi í Samfylkingunni en segist ekki vera virk í flokkstarfinu. Þegar hún er spurð að því hvernig henni lítist á stöðu landsmála nú stendur ekki á svari.

Ég hef miklar áhyggjur af þessum hægri áhrifum sem við sjáum blossa upp núna. Við sitjum uppi með hreina hægri stjórn sem stefnir leynt og ljóst að því að einkavæða samfélagsstoðir eins og heilbrigðis- og menntakerfið. Mér finnst það grafalvarlegt mál hjá jafn lítilli þjóð sem verður að standa saman og sýna dugnað ef hún ætlar að standa undir því að vera samfélag. Við verðum að hafa gott heilbrigðiskerfi. Við verðum að reka það á samfélagslegum forsendum og hafa skýra sýn á hvernig það skuli gert. Heilbrigðiskerfið á að vera fyrir fólkið í landinu en ekki einhver hagtala inni í Excel-skjali sem menn geta fiktað í fram og til baka til að ná fram einhverjum sparnaðaráformum og sýna „jákvæða“ niðurstöðu. Það eru til peningar í ríkiskassanum núna – hafa aldrei verið meiri – og það er hægt að forgangsraða innan þess ramma sem við höfum. Þar ættu heilbrigðis- og menntakerfið að hafa algeran forgang. Hvernig geta menn verið svo sinnulausir að glutra niður samfélagslegu fjöreggi eins og heilbrigðis- og menntakerfi sem þeim hefur verið trúað fyrir? Ástandið á Landsspítalanum er bara lífsháski,

segir Ólína með þunga í röddinni.

Hún segist sjálf hafa upplifað stöðu mála með nána aðstandendur.

Hvernig má það vera að níræð kona skuli vera látin liggja brotin á spítalaganginum? Síðan á bara að senda hana heim daginn eftir aðgerð þó manneskjan standi ekki undir sjálfri sér. Maður verður bara hræddur að verða vitni að svona löguðu.

Allt fór úrskeiðis

Við víkjum talinu að stöðu Samfylkingarinnar sem nánast þurrkaðist út í síðustu þingkosningum fyrir réttu hálfu ári síðan.

Kjósendur hafa alltaf rétt fyrir sér. Menn verða bara að horfast í augu við það. Ef fylgið fer þá er ástæða fyrir því. Menn eiga ekki að veigra sér við að horfast í augu við það.

Ólína segir blasa við að Samfylkingin hafi gert eitthvað rangt. Að hennar mati hafi margt hjálpast þar að.

Flokkurinn tók að sér alltof stórt verkefni að endurreisa hér allt eftir hrun. Hreinsunarstarfið fór mjög illa með flokkinn.

Hún bendir einnig á að flokkurinn hafi á sama tíma unnið að framgangi og breytingum innan þriggja stórra málaflokka.

Þetta voru Evrópumál, sjávarútvegsmálin og stjórnarskrármálið. Allt rann þetta út í sandinn. Það gerði það að verkum að flokkarnir báðir, Samfylking og VG, misstu ákveðinn trúverðugleika. En Samfylkingunni var af einhverjum ástæðum kennt um það, sem ég hef aldrei skilið. VG hélt nú til dæmis utan um sjávarútvegsmálin og klúðraði þeim. Fór mjög illa að ráði sínu og lempaðist að lokum á það að gera engar breytingar á sjálfu kerfinu heldur fara út í að setja á veiðileyfagjöld í staðinn. Með því að klúðra þessum þremur málum hvarf ákveðinn trúverðugleiki sem vonlegt var. Ég skil það bara mjög vel. Síðan bætti náttúrulega ekki úr skák þegar urðu formannsskipti í Samfylkingunni og Árni Páll Árnason nýkjörinn formaður greip tækifærið til að reyna að þvo hendur sínar af Jóhönnu Sigurðardóttur og tala gegn hennar stjórnunarháttum. Það olli einfaldlega klofningi í flokknum sem ekki hefur gróið enn. Það myndaðist óeining, reiði og hlutir voru óuppgerðir. Flokkurinn átti linnulaust í þessum erfiðleikum. Svo þegar Oddný Harðardóttir tekur við rétt fyrir síðustu þingkosningar lendir hún í þeirri stöðu að verða að segja af sér vegna þess að flokkurinn stóð uppi með þrjá þingmenn. Hafði verið með 20 þingmenn þegar ég fór inn á þing 2009. Það segir sig auðvitað sjálft að það hefur allt farið úrskeiðis. Samfylkingin varð fórnarlamb eigin óeiningar.

Ekki harður Evrópusinni

Samfylkingin hefur að sögn Ólínu eiginlega ekkert verið í umræðunni síðastliðið ár nema þegar rætt er um hrapandi fylgi.

Það er auðvitað alvarlegt fyrir stjórnmálaflokk sem ætti að vera kjölfesta í stjórnmálum að hann hefur engin mál. Eina málið sem er tengt við Samfylkinguna er Evrópusambandsmálið. Það er líka umhugsunarefni.

Ertu gallharður Evrópusinni?

Nei, nei. Ég það bara alls ekki. En ég vil hins vegar þjóðaratkvæðgreiðslu um þetta. Ég vil sækja um aðild, ljúka samningaviðræðum og þjóðaratkvæðagreiðslu svo fólk geti tekið upplýsta ákvörðun. Ekki einhverja þjóðaratkvæðagreiðslu um eitthvað sem enginn veit hvað er. Á að fara í viðræður? Til hvers á að hafa þjóðaratkvæðagreiðslu um það? Við erum með stjórnvöld sem eiga að starfa í þágu lands og þjóðar. Þau sækja um þetta, þau semja, reyna að ná hagstæðri niðurstöðu og svo er það bara borið undir þjóðina. Einfalt mál.

Óeining í ríkisstjórninni

Ólína segir það mikinn galla að stjórnmálaumræðan á Íslandi sé svo yfirborðs- og sveiflukennd.

Það kom mér á óvart þegar ég var á þingi hvað það er lítil stjórnfesta á Íslandi. Slíkt getur verið hættulegt fyrir svona litla þjóð. Ákvarðanir standa ekki milli kjörtímabila af því að nýr meirihluti telur sig hafa leyfi til að mölbrjóta það sem annar meirihluti var búinn að gera stuttu áður. Að neyta alltaf aflsmunar í stað þess að virða lýðræðið, kann ekki góðri lukku að stýra.

Aðspurð að því hvort hún telji að núverandi ríkisstjórn haldi velli út kjörtímabilið segist hún efins um það.

Það kæmi mér ekki á óvart að hún liðaðist í sundur. Það er innri óeining þarna. Þetta minnir mig svolítið á ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur nema það er ekki eins mikið undir. Meirihlutinn er tæpur og við sjáum þess strax merki að menn eru ekki á einu máli, og eru ekki alveg að stíga í takt. Ég yrði ekkert hissa þó þessi stjórn færi frá áður en kjörtímabilið er búið, en maður veit aldrei. Hagsmunaöflin eiga mikið undir að þessi stjórn lafi og þegar hagsmunaðilar krækja saman klónum þá getur það verið býsna fast faðmlag. Ég er ekki frá því að útgerðarauðvaldið vilji viðhalda þessari ríkisstjórn sem og fleiri aðilar sem vilja græða á einkavæðingu heilbrigðisþjónustu og svo framvegis.

Kvótakerfið bítur nær

Spjall okkar hlýtur einnig að leiða að sjávarútvegsmálunum sem ávallt hafa verið Ólínu mjög hugleikin. Nýjustu tíðindi af HB Granda á Akranesi hafa á ný kveikt í umræðunni um þann málaflokk.

Meðan það voru aðeins litlu þorpin sem urðu fyrir því að kvótinn var fluttur á brott og fólkið sat eftir á vonarvöl þá ypptu flestir öxlum. Þetta þótti svo langt í burtu og fólki fannst þetta ekki koma sér við. Nú eru afleiðingar kvótakerfisins hins vegar farnar að færast nær stærri þéttbýlisstöðum. Sem dæmi má nefna Þorlákshöfn, Vestmannaeyjar og nú Akranes. Þá fara menn kannski að átta sig á því um hvað allt þetta snýst. Það eru tíu sterkir aðilar farnir að stjórna sjávarútveginum hérna á Íslandi. Þetta er umhugsunarefni. Þessu getur í raun enginn stemmt stigu við nema stjórnvöld og þá með því að skapa heilbrigðari leikreglur en þær sem nú gilda. Það var bara tímaspursmál hvenær röðin kæmi að Akranesi og enginn veit hver er næstur.

Ólína segir að þegar svona fáir eru eftir sem eru ráðandi í greininni þá snúist rekstur sjávarútvegsins ekki lengur um að skapa byggðafestu í landinu eða samfélagslega auðsæld.

Þessum stórfyrirtækjum er alveg sama um það. Samherji er með um 80 prósent sinna umsvifa erlendis. Menn halda að þetta séu íslensk fyrirtæki en sumhver eru það bara að nafninu til. Það er ekki allt sem sýnist.

Steingrímur J. stóð ekki við orð sín

Þegar Ólína er spurð hvað hún telji til ráða svarar hún strax:

Það á að innkalla kvótann innan tiltekinna tímamarka. Það á að taka skilgreindan hluta aflaheimildanna og bjóða út á opnum markaði. Bara það gæti verið fyrsta skref og myndi breyta miklu fyrir byggðirnar. Segjum 20 þúsund tonna þorskkvótapottur. Steingrímur J. Sigfússon þáverandi fjármála- og sjávarútvegsráðherra heyktist á þessu í ríkisstjórn Jóhönnu Sigurðardóttur. Þetta var það sem ég lagði til sem síðustu nauðvörn í þessum málum á þeim tíma sem til stóð að gera breytingar á kvótakerfinu. Steingrímur var búinn að lofa mér að gera þetta. Það gerði hann í vitna viðurvist inni á þingflokksfundi Samfylkingarinnar. Daginn eftir stóð það ekki lengur. Það hefur einhver heimsótt hann í millitíðinni. Eftir þetta fokkaðist málið allt upp. Það var farin sú leið að setja einungis á veiðigjöld sem auðvitað fela ekki í sér neina kerfisbreytinu. Svo þegar ný ríkisstjórn tók við þá var það fyrsta sem hún gerði að lækka þau. Þetta leiddi í ljós að hagsmunaaðilarnir og útgerðin á sína fulltrúa á þingi og í öllum stjórnmálaflokkum,

segir Ólína og bætir svo við með festu og alvöru í svipnum:

Öllum.

Ólína segir að á einhverju árabili hefði mátt auka þennan útboðspott með því að setja í hann aukingu á kvótanum, nýjar tegundir og svo framvegis.

Tekjurnar af þessu kvótaútboði hefði svo átt að segja í auðlindasjóð. Í þann sjóð ættu líka að renna tekjur af öðrum auðlindum svo sem orkuvinnslu og ferðaþjónustu. Þá peninga mætti svo nota til að styrkja innviði samfélagsins og rannsóknir og þróun innan atvinnuveganna. Menn eiga ekkert að veigra sér við því að fara í þetta. Þetta er ekkert flókið og samfélagslegur ávinningur af slíku fyrirkomulagi er ótvíræður. En það er svo einkennlegt með íslensku stjórnmál – þegar upp er staðið er alltaf einhver annar ávinningur en sá samfélagslegi sem verður ofan á. Því þarf að snúa við. Ef við ætlum að komast af sem þjóð má aldrei slaka á kröfunni um að almannahagsmunir séu ofar öllum öðrum hagsmunum.

Viðtalið birtist í nýjasta tölublaði Vesturlands. Það má lesa með því að smella á hér fyrir neðan: