Katrín Jakobsdóttir segir þjóðinni núna að ekkert hafi komið fram sem bendi til að óeðlilega hafi verið staðið að undirbúningi Íslandsbankasölunnar af hálfu fjármálaráðherra. Ég hugsa að umboðsmaður Alþingis hljóti að staldra við þessar yfirlýsingar. Yfirleitt gæta ráðherrar sín á því að tjá sig ekki um um mál hjá eftirlitsaðilum meðan þau eru enn til meðferðar. Öll þjóðin man eftir því, nema kannski Katrín, að spurningar um vanhæfi fjármálaráðherra vöknuðu eftir að í ljós kom að faðir hans var á meðal kaupenda í lokuðu útboði fagfjárfesta. Í bréfum umboðsmanns til fjármálaráðherra er fjallað um hæfisreglur stjórnsýslulaga og spurningar hans varða m.a. undirbúning sölumeðferðar Íslandsbanka. Þegar fjármálaráðherra heldur því nú fram að hann beri enga lagalega ábyrgð á sölunni þarf hann að svara því hvers vegna umboðsmaður Alþingis er þá að skoða ákvarðanir hans. Í Kastljósviðtali þann 14. nóvember sl. kom skýrt fram hjá fjármálaráðherra að hann gæti borið pólitíska ábyrgð ef sala á ríkisbanka heppnaðist ekki vel og að hann gæti borið lagalega ábyrgð á sölunni. Skyndilega hefur sú afstaða hans gjörbreyst. Og sem fyrr eltir VG söguskýringar Sjálfstæðisflokksins.
Nýtt líf Bankasýslunnar
Ríkisstjórnin lagði niður Bankasýslu ríkisins í apríl 2022 með fréttatilkynningu og talaði þá um annmarka á undirbúningi sölunnar sem og á sölunni sjálfri. Ráðherrar töluðu þá um að þeir treystu ekki Bankasýslunni eftir það sem á undan væri gengið. Og síðan þá hefur ekkert heyrst frá Bankasýslunni. Í fréttatilkynningunni sagði jafnframt að ef þörf væri á frekari rannsóknum þegar niðurstöður Ríkisendurskoðunar og Seðlabankans lægju fyrir myndi ríkisstjórnin sjálf beita sér fyrir slíku á vettvangi Alþingis.
Viðskiptaráðherra var sú eina innan ríkisstjórnarinnar sem virtist sjá að pólitíkin hefði haft eitthvað um söluna og framkvæmd hennar að segja. Hún gat jafnvel séð að ríkisstjórnin hefði tekið einhverjar ákvarðanir. Hún rifjaði t.d. upp umræður á fundum í ráðherranefnd um söluna þar sem ráðherrarnir deildu um hvaða söluaðferð ætti að velja. Í Morgunblaðinu sagði viðskiptaráðherra þetta: „Ég var ekki hlynnt þeirri aðferðafræði sem varð ofan á við söluna á bréfum í Íslandsbanka. Vildi almennt útboð en ekki að bréfin yrðu seld til valins hóps fjárfesta.“ Hún bætti við: „Ég hef alltaf talið skynsamlegt að taka lítil og hægfara skref. Hafa vaðið fyrir neðan sig. Ekki einblína á verð, heldur gæði framtíðareigenda. Önnur leið var hins vegar valin og því miður er fátt sem kemur á óvart í þessu máli og hver útkoman varð.“
Pólitískar ákvarðanir
Ákvörðun um að selja banka í eigu ríkisins var tekin af forsvarsmönnum ríkisstjórnarinnar. Risastór pólitísk ákvörðun eins og fjármálaráðherra hefur sjálfur sagt. Ákvörðun um söluaðferð var sömuleiðis tekin af sömu ráðherrum. Sérstök ráðherranefnd um efnahagsmál ræddi hvernig ætti að standa að sölunni. Og ábyrgðin á sölu á tugmilljarða hlutum í ríkisbanka er auðvitað alltaf æðsta mannsins í ferlinu. Það er ekki þannig að þriðja stærsta hlutafjárútboð Íslandssögunnar við sölu á ríkiseign hafi ekkert með stjórnvöld að gera.
Ábyrgð Íslandsbanka blasir sannarlega við eftir að niðurstaða Fjármálaeftirlitsins var kynnt og fjallað hefur verið rækilega um þátt Bankasýslunnar. Almenningur hefur hins vegar enn ekki fengið að sjá neina úttekt á aðdraganda sölunnar og á pólitískum þáttum málsins.
Eftir skýrslu Fjármálaeftirlitsins virðist vandamál ríkisstjórnarinnar ekki lengur vera framganga Bankasýslunnar heldur framganga Íslandsbanka. Það er talið sterkt að umboðslaus Bankasýsla mæti á hluthafafund fyrir hönd almennings. Formenn ríkisstjórnarflokkanna eru öll á því að lengra nái pælingar um ábyrgð og traust ekki. Það skýrir kannski hvers vegna bara þriðjungur þjóðarinnar treystir ríkisstjórninni.
Segja þarf alla söguna
Fyrst kom skýrsla Ríkisendurskoðunar sem fjallaði um þátt Bankasýslunnar en ekkert um pólitíkina í ferlinu. Nú birtist skýrsla Fjármálaeftirlits sem fjallar um afmarkaðan hluta sölunnar en fjallar ekkert um pólitíkina. Við höfum orð Katrínar og Bjarna fyrir því að þar hafi allt verið í sóma. En duga orð Katrínar og Bjarna til að endurheimta það traust sem glataðist í þessari sölu? Er ekki eðlilegra að fá að heyra alla söguna í stað þess að almenningur fá bara að heyra hvernig sagan endaði?
Lilja Alfreðsdóttir sagði á sínum tíma það sem við blasir. Það var ekki hægt að skella skuldinni alfarið á stjórnendur Bankasýslunnar. Henni þótti raunar miður að málið væri einfaldað þannig. Það er ekki heldur hægt að beina kastljósinu eingöngu að því hvernig Íslandsbanki klúðraði söluferlinu. Ábyrgðin hlýtur að vera stjórnmálamanna sem tóku ákvörðun í málinu. Þau orð viðskiptaráðherra eiga enn við. Þess vegna þarf rannsóknarnefnd.
