fbpx
Mánudagur 29.apríl 2024
Pressan

Flóttinn til Svíþjóðar: Einstök saga um björgun danskra gyðinga

Pressan
Sunnudaginn 3. mars 2024 17:00

Ekki missa af Helstu tíðindum dagsins í pósthólfið þitt

Lesa nánar

Þann 9. apríl 1940 réðst þýski herinn inn í Danmörku og var landið hernumið á skömmum tíma. En ólíkt því sem gerðist í Þýskalandi og öðrum herteknum löndum þá fengu danskir gyðingar lengi vel að vera í friði fyrir nasistum. Það var ekki fyrr en þann 1. október 1943 sem Þjóðverjar byrjuðu að leita þá uppi. Þeim tókst að hafa hendur í hári um 500 danskra gyðinga en 95 prósent allra gyðinga í Danmörku náðu að komast í öruggt skjól og snúa heilir heim að stríðinu loknum. Þessi saga um björgun danskra gyðinga er einstök en hvernig stóð á því að gyðingarnir fengu viðvörun tímanlega um hvað væri í bígerð? Hvað var öðruvísi í Danmörku en öðrum herteknum ríkjum?

Í lok september 1943 fór á kreik orðrómur um yfirvofandi fjöldahandtökur á gyðingum. Þessi orðrómur fór einna hæst í samfélagi gyðinga. G.F. Duckwitz, fulltrúi hjá þýsku hernámsyfirvöldunum og sérlegur ráðgjafi Werners Best, sem var valdamikill Þjóðverji, hafði ásamt fleiri Þjóðverjum komið þeim boðum til danskra tengiliða sinna að skammt væri í að farið yrði að handtaka gyðinga. Stærsti hluti danskra gyðinga ákvað sem betur fer að taka mark á þessum orðrómi en það gerði hann mjög marktækan að upphaf hans mátti rekja til áreiðanlegra aðila. Upphaf hans mátti rekja til æðstu manna hernámsstjórnarinnar sem höfðu komið henni til danskra stjórnmálamanna sem komu henni áfram til gyðinga. Þá skipti ekki minna máli að hún barst tímanlega. Annars staðar í Evrópu höfðu nasistar blekkt gyðinga áður en að fjöldahandtökum kom enda skipti það miklu máli að koma þeim að óvörum.

Fram í lok ágúst 1943 hafði danska ríkisstjórnin starfað með hernámsyfirvöldum en þann 29. ágúst sagði ríkisstjórnin af sér og samstarfinu lauk. Þetta samstarf hafði meðal annars haft í för með sér að engin lög höfðu verið sett sem mismunuðu og aðskildu gyðinga frá öðrum. En þegar samstarfinu lauk féll þessi vernd niður.

Flóttinn

Flestar gyðingafjölskyldur flúðu frá heimilum sínum um leið og þær höfðu fengið aðvörunina. Þær gistu hjá vinum, nágrönnum og ókunnugum. Á næstu dögum fóru sjónir fólks að beinast að hvernig ætti að komast úr landi og horfðu flestir til Svíþjóðar. Í skýrslum sænska sjóhersins kemur skýrt fram hversu mikil umferð danskra gyðinga var yfir Eyrarsund til nágrannanna í hinni hlutlausu Svíþjóð. Frá 28. september til 3. október komst að minnsta kosti 871 gyðingur yfir sundið og í öryggið í Svíþjóð samkvæmt skýrslum sjóhersins.

Annars staðar í Evrópu höfðu ekki margir gyðingar þennan möguleika. Þeir bjuggu oft langt frá landamærum og ekki síst langt frá landamærum að hlutlausu ríki. Norskir gyðingar urðu að fara yfir erfið landamærin við Svíþjóð til að komast í öryggi en mikil gæsla var á þeim.

7.056 danskir gyðingar flúðu til Svíþjóðar í október 1943, þar af 1.301 hálf-gyðingur, en þá var annað foreldrið gyðingur. 1.236 börn voru í þessum hópi. Auk þess flúðu 686 makar, sem ekki voru gyðingar, með mökum sínum sem voru gyðingatrúar.

Fólk stóð frammi fyrir tveimur valkostum. Annar var að flýja land en hinn að láta sig hverfa og fara huldu höfði sem hefði þýtt líf í stanslausum ótta og algjörlega upp á aðra kominn um mat og aðrar nauðsynjar. Talið er að 100 danskir gyðingar hafi lifað í felum í landinu fram til stríðsloka auk 150 gyðingabarna sem var komið fyrir hjá fósturfjölskyldum.

En það var ekki ókeypis að flýja land. Í október 1943 var meðalverðið fyrir hvern og einn sem flúði yfir til Svíþjóðar 1.000 danskar krónur en það svarar til um 20.000 danskra króna í dag. Verðið réðst af framboði og eftirspurn. Það voru sjómenn, oft trillukarlar, sem fluttu fólkið yfir sundið. Eins og oft vill verða varð græðgin allsráðandi hjá sumum og dæmi eru um gyðingafjölskyldur sem greiddu 50.000 danskar krónur fyrir siglinguna. Aðrir sigldu fyrir mun lægra verð en danska andspyrnuhreyfingin reyndi að halda verðinu niðri. Sumir tóku síðan ekkert fyrir greiðann.

Góðar móttökur

Í september 1943 gat enginn ímyndað sér að svo margir myndu bjarga lífi sínu með því að flýja til Svíþjóðar. Þá höfðu margir ungir menn, hermenn og félagar í andspyrnuhreyfingunni, flúið þangað. En hvernig átti að koma heilu fjölskyldunum yfir sundið og hvernig myndu Svíar taka á móti fólki? Þessu veltu margir fyrir sér. Það barst dönskum gyðingum til eyrna að sænsk stjórnvöld hefðu mótmælt gyðingaofsóknum Þjóðverja og boðið dönskum gyðingum hæli. Sænski sendiherrann flutti trúfélagi gyðinga boð sænskra stjórnvalda um hæli í lok september 1943 og þessu tilboði var útvarpað í sænsku útvarpi þann 2. október.

Það var því ekki eftir neinu að bíða fyrir dönsku gyðingana og flóttinn yfir sundið hófst með góðri aðstoð dönsku andspyrnuhreyfingarinnar, sjómanna og góðum móttöku Svía sem töldu ekki eftir sér að aðstoða frændfólk sitt á ögurstundu.

Athugasemdir eru á ábyrgð þeirra sem þær skrá. DV áskilur sér þó rétt til að eyða ummælum sem metin verða sem ærumeiðandi eða ósæmileg. Smelltu hér til að tilkynna óviðeigandi athugasemdir.

Fleiri fréttir

Mest lesið

Nýlegt

Pressan
Fyrir 2 dögum

Kennedy-fjölskyldan tekur skýra afstöðu gegn umdeildum fjölskyldumeðlimi

Kennedy-fjölskyldan tekur skýra afstöðu gegn umdeildum fjölskyldumeðlimi
Pressan
Fyrir 2 dögum

Keypti sjö líftryggingar fyrir eiginkonuna og svo dó hún á dularfullan hátt

Keypti sjö líftryggingar fyrir eiginkonuna og svo dó hún á dularfullan hátt
Pressan
Fyrir 3 dögum

Dularfullur hlutur hrapað úr geimnum og lenti á húsi í Flórída

Dularfullur hlutur hrapað úr geimnum og lenti á húsi í Flórída
Pressan
Fyrir 4 dögum

Er þetta skrýtnasti raunveruleikaþáttur sögunnar? – Þurfti að vera nakinn og lokaður inni í meira en ár

Er þetta skrýtnasti raunveruleikaþáttur sögunnar? – Þurfti að vera nakinn og lokaður inni í meira en ár
Pressan
Fyrir 4 dögum

Lögreglan skýrir frá óhugnanlegum upplýsingum varðandi morð

Lögreglan skýrir frá óhugnanlegum upplýsingum varðandi morð
Pressan
Fyrir 4 dögum

Nokkur ráð til að losna undan símafíkninni

Nokkur ráð til að losna undan símafíkninni
Pressan
Fyrir 5 dögum

„Hefurðu séð lík?“ – 14 ára stúlka myrti móður sína og bauð vinkonu heim til að sjá líkið

„Hefurðu séð lík?“ – 14 ára stúlka myrti móður sína og bauð vinkonu heim til að sjá líkið
Pressan
Fyrir 5 dögum

Elon Musk sakar Ástrali um ritskoðun: „Hrokafullur milljarðamæringur,“ segir ráðherra

Elon Musk sakar Ástrali um ritskoðun: „Hrokafullur milljarðamæringur,“ segir ráðherra