fbpx
Laugardagur 20.apríl 2024
Fókus

Djöflarokk 18. aldar

Kristinn H. Guðnason
Laugardaginn 22. desember 2018 22:00

Tartini og Kölski Margt á huldu varðandi drauminn sem Djöflatrillan birtist í.

Ekki missa af Helstu tíðindum dagsins í pósthólfið þitt

Lesa nánar

Snemma á átjándu öld samdi ítalska tónskáldið Giuseppe Tartini verk sem hann nefndi Djöflatrilluna. Verkið fékk nafn sitt af því að það var innblásið af kölska sjálfum. Margir segja að Tartini hafi samið við djöfulinn til þess að geta samið verkið. Djöflatrillan er enn talin með erfiðari verkum sem hægt er að spila á fiðlu og hafa spunnist margar sögur í kringum það. Sumir segja að djöfullinn sjálfur tali til fólks með illum tilgangi þegar það hlustar á verkið.

Afburðafær fiðluleikari

Giuseppe Tartini var fæddur í bænum Pirano árið 1692. Í dag heitir bærinn Piran og er innan landamæra Slóveníu en á tíma Tartini var hann hluti af Feneyjum. Tartini gat hins vegar rakið sínar ættir til Flórens. Foreldrar Tartini vildu að hann gerðist munkur og því var hann látinn læra tónlist. En sjálfur ákvað hann að nema lög og skylmingar.

Tartini kvæntist konu að nafni Elisabetta Premazore sem var ein af hjákonum kardínálans Giorgio Cornato. Cornato reiddist Tartini og kærði hann fyrir mannrán. Tartini flúði því í klaustur í bænum Assisi og hóf að spila á fiðlu.

Færni hans á hljóðfærið var eftirtektarverð og Tartini kom fram víða á Ítalíu og kynntist mörgum af helstu tónskáldum þess tíma. Einnig hóf hann að semja tónlist sjálfur. Árið 1715 varð hann sá fyrsti sem vitað er um til að eignast fiðlu smíðaða af snillingnum Antonio Stradivari. En þá fiðlu gaf hann nemanda sínum. Árið 1726 opnaði hann eigin tónlistarskóla sem tók við nemendum frá allri Evrópu.

Náði ekki að grípa drauminn til fulls

Tartini samdi mörg verk og gaf út lærð rit um tónlist. Hans þekktasta er án efa Djöflatrillan frá árinu 1713, þegar Tartini var aðeins 21 árs gamall. Söguna um tilurð verksins sagði hann frönskum stjörnufræðingi, Jerome Lalande, þegar Tartini bjó einn í Ancona. Þessa sögu skrifaði Tartini aldrei um heldur ritaði Lalande hana niður í bók sinni Ferð Frakka um Ítalíu 1765 og 1766. Þar reyfar hann orð Tartini:

„Eina nótt, árið 1713, dreymdi mig að ég hefði gert samning við djöfulinn um sál mína. Allt fór eins og ég vildi, minn nýi þjónn uppfyllti allar mínar þrár. Meðal þess sem ég gerði var að láta hann hafa fiðlu mína til að sjá hvort hann gæti spilað. Mjög varð ég undrandi að heyra undurfagra sónötu, leikna með svo mikilli listagáfu, að ég hefði aldrei getað trúað því í mínum villtustu órum. Ég varð líkt og færður í galdraheim, náði ekki andanum og vaknaði. Um leið greip ég fiðluna til þess að reyna að halda í einhvern hluta úr þessum draumi. En fyrir gýg! Tónlistin sem ég samdi er vissulega sú besta sem ég hef nokkurn tíman gert, og ég kalla hana Djöflatrilluna, en munurinn er svo mikill að ég hefði eyðilagt hljóðfæri mitt og alfarið hætt að leika tónlist ef ég hefði getað lifað án þeirrar gleði sem hún veitir mér.“

Átti kölski þátt í verkinu?

Tartini gaf Djöflatrilluna aldrei út. Hann lést nálægt áttræðu árið 1770 en verkið kom ekki út á prenti fyrr en tæpum þrjátíu árum síðar, árið 1798 eða 1799. Fræðimenn hafa reyndar efast um að verkið sé jafn gamalt og Lalande segir það vera. Stíllinn og þroski verksins bendi til þess að það hafi verið skrifað í kringum 1740. Þeir gleyma því hins vegar að ofurmannlegt vald átti þátt í því. Þá hefur því einnig verið haldið fram að djöfullinn í draumi Tartini sé í raun tónskáld að nafni Francesco Maria Veracini, sem Tartini leit mjög upp til. Aðrir hafa sagt að Tartini hafi skrifað þetta um það leyti sem hann hitti Lalande og þá verið næstum geðveikur af einveru.

Djöflatrillan þykir enn meðal erfiðari verka sem hægt er að spila á fiðlu. Það tekur um fimmtán mínútur að spila verkið. Upphafið er angurvært en þegar líður á það verður það krefjandi, sérstaklega fyrir tvígripin og skrautið. Það er ásækjandi og dramatískt. Töluverða færni þarf til þess að komast klakklaust í gegnum verkið sem er þó nokkuð vinsælt í uppsetningu. Hefur það meðal annars verið flutt margoft hér á Íslandi í gegnum tíðina.

Sögurnar um Tartini og samband hans við djöfulinn ágerðust eftir því sem leið á 19. öldina. Þá gekk sú flökkusaga að Tartini sjálfur hefði verið með sex fingur til að geta spilað verkið. Á meðal þeirra sem ýttu undir þessar sögur var rússneskur dulspekingur að nafni Helena Blavatsky.

Sumir segja að maður heyri aldrei sama lagið í hvert skipti sem Djöflatrillan er leikin. Að djöfullinn sjálfur tali til hlustandans í gegnum verkið og tilgangur hans sé aldrei góður.

Athugasemdir eru á ábyrgð þeirra sem þær skrá. DV áskilur sér þó rétt til að eyða ummælum sem metin verða sem ærumeiðandi eða ósæmileg. Smelltu hér til að tilkynna óviðeigandi athugasemdir.

Fleiri fréttir

Mest lesið

Nýlegt

Stöð 2 lækkar verð
Fókus
Fyrir 2 dögum

Fyrrum ritari staðfestir loks að hafa verið yfirheyrð í eineltisrannsókninni alræmdu

Fyrrum ritari staðfestir loks að hafa verið yfirheyrð í eineltisrannsókninni alræmdu
Fókus
Fyrir 2 dögum

Tekur við af Gísla Marteini sem kynnir Eurovision

Tekur við af Gísla Marteini sem kynnir Eurovision
Fókus
Fyrir 2 dögum

Fyrrverandi samskiptastjóri Sigríðar Hrundar styður núna Höllu Hrund

Fyrrverandi samskiptastjóri Sigríðar Hrundar styður núna Höllu Hrund
Fókus
Fyrir 2 dögum

Fylgdi vinsælu heilsuráði og endaði á spítala – Varar aðra við

Fylgdi vinsælu heilsuráði og endaði á spítala – Varar aðra við
Fókus
Fyrir 4 dögum

Föðurlausi drengurinn sem setti vikulega á svið leikrit til að fela vanræksluna – „Maður vissi ekkert hverju maður átti von á þann daginn“

Föðurlausi drengurinn sem setti vikulega á svið leikrit til að fela vanræksluna – „Maður vissi ekkert hverju maður átti von á þann daginn“
Fókus
Fyrir 4 dögum

„Hver verður næst?“

„Hver verður næst?“
Fókus
Fyrir 4 dögum

Vikan á Instagram – „Þvílíkur rússibani“

Vikan á Instagram – „Þvílíkur rússibani“
Fókus
Fyrir 4 dögum

Varð fyrir hrottalegu ofbeldi fimm ára gömul – „Ég var á leið til vinkonu minnar, bankaði á vitlausa hurð“

Varð fyrir hrottalegu ofbeldi fimm ára gömul – „Ég var á leið til vinkonu minnar, bankaði á vitlausa hurð“