Elva Björk Ágústsdóttir, sálfræðikennari og umsjónarkona Poppsálarinnar, skrifar:
Raunveruleikaþættir eins og The Bachelor, Love Island, Keeping Up With the Kardashians, Survivor og óteljandi matreiðsluþættir eru gríðarlega vinsælir.
Hugmyndin bak við raunveruleikaþætti er að setja venjulegt fólk í frekar óvenjulegar aðstæður sem eru hannaðar til að skapa drama. Þættirnir eiga að sýna raunveruleikann en hafa lengi verið gagnrýndir fyrir að vera óraunverulegir, þar sem augljóst er að efnið er klippt til og gert dramatískara en raunin var.
Poppsálin er hlaðvarp þar sem fjallað er um poppmenningu út frá sálfræðilegu sjónarhorni. Í nýjasta þættinum er fjallað um raunveruleikasjónvarp og af hverju verið elskum slíka afþreyingu en á sama tíma hötum að elska. Tengill á þáttin er hér neðst.
Af hverju elskum við raunveruleikaþætti?
Hvað er það við raunveruleikaþætti sem gerir okkur svona háð þeim að við fylgjumst jafnvel með keppendum löngu eftir að tökum lýkur?
Margir nefna að það hve heilalaust svona sjónvarpsefni er gerir þá þetta vinsæla. Það kannast margir við það að vera algjörlega úrvinda og hafa hreinlega lítið þol í erfitt og flókið efni eftir langan vinnudag. Þá sækjum við oft í eitthvað léttmeti sem auðvelt er að hlæja að eða hneykslast á. Þetta er því ákveðin slökun.
Tenging áhorfandans við “leikarana” er einnig meiri og sterkari í raunveruleikaþáttum en leiknum. Við vitum að í grunninn eru þetta venjulegir einstaklingar en ekki karakterar og við upplifum því sigra þeirra og ósigra sterkara en ef um leikið efni væri að ræða. Áhorfandinn upplifir sig líka oft sem þátttakanda í þessum ýkta veruleika til dæmis með því að hafa stjórn á hver kemst áfram í næsta þátt með símakosningu.
Fræðimenn tala einnig um það að við eigum það til að sækja í svona sjónvarpsefni ef við tengjumst ekki mikið öðru fólki í okkar raunverulega lífi. Það að fylgjast með lífi þátttakenda uppfyllir þá að einhverju leyti þörf okkar fyrir félagsleg samskipti.
Þórðargleði og gægjuhnneigð
Í nýjasta Poppsálarþættinum er farið í aðrar ástæður fyrir því að áhorfandi verður svona húkt á þessum þáttum, til að mynda rannsóknir á heilavirkni áhorfandans sem og einhvers konar þórðargleði þar sem við gleðjumst yfir óförum annarra.
En eflaust má segja að áhugaverðasta kenningin um áhuga okkar á raunveruleikaþáttum tengist kynlífsröskun sem nefnist gægjuhneigð. Gægjuhneigð (eða voyeurismi) er flokkuð sem kynfrávik samkvæmt flokkunarkerfi geðraskana og felst í því að vilja fylgjast með öðrum aðilum, eða liggja á gægjum, vanalega ókunnugum og vanalega fólki sem er að stunda kynlíf.
Sá sem haldinn er gægjuhneigð finnur til mikillar hvatar til að njósna um aðra og hann fær útrás fyrir kynhvöt sína með því að gera eitthvað sem er bannað. Talið er eru um að þessi hvöt aukist þegar einstaklingurinn finnur fyrir mikilli streitu.
Samkvæmt þessari kenningu þá upplifum við þörf fyrir að gægjast inn í líf ókunnugra og svipar þessi þörf til gægjuhneigðar. Við fylgjumst með ástarlífi, sigrum, mistökum og ástarsorg fólks sem við þekkjum ekkert og fáum eitthvað kikk út úr því. Í Poppsálarþættinum er farið nánar í þessa kenningu.
Eins konar slökun
Við upplifum mikið áreiti í okkar nútímaþjóðfélagi að þegar við slökum á þá finnum við líka þörf til að slaka á huganum. Fyrir marga eru áhorf á raunveruleikaþætti einskonar slökun. Fyrir suma virkar kannski að lesa góða bók eða stunda einhvers konar hugleiðslu meðan aðrir slaka á við það að horfa á fólk hlaupa um flugvelli og leysa flóknar þrautir eða keppast um ást eins manns.
Með áhorfi á raunveruleikaþætti fáum í raun tækifæri til að hætta að spá í okkar eigin vandamálum og færum fókusinn yfir á misgáfaða einstaklinga sem hittast á sólarströnd og keppast um athyglina. Ef áhorfið er ekki farið að trufla daglegt líf eða hafa skemmandi áhrif á sambönd þín við aðra þá bara um að gera að njóta þess að hneykslast á vitleysunni sem kemur stundum úr munni Love Island þátttakenda og gleðjast yfir vel heppnaðri veislumáltíð einhvers sem dreymir um að elda mat.