„Eftir áralangar umræður um börn sem voru vistuð á vegum ríkis og sveitafélaga við skelfilegar aðstæður og tilraunir yfirvalda til að takmarka hvað skal rannsaka og hvað ekki, er umræðunni hreint ekki lokið.“
Svona hefst pistill sem Þráinn Bj. Farestveit, framkvæmdastjóri áfangaheimilisins Verndar, skrifar en pistillinn birtist í Morgunblaðinu í dag. Í pistlinum ræðir Þráinn um vistheimili í ljósi umræðunnar um þau undanfarið.
„Hrikalegar lýsingar á stöðugu ofbeldi, niðurlægingu og afskiptaleysi einkenna frásagnir þeirra sem hafa haft kjark og þor til að stíga fram. Það eitt að koma fram fyrir alþjóð og lýsa stöðu sinni og upplifun af dvöl sinni sem börn krefst mikils styrks. Því miður treysta margir sem hafa sögur að segja sér ekki í umræðuna. Einnig er stór hópur þeirra látinn, langt fyrir aldur fram. Þeir hafa enga rödd.“
Í mars árið 2007 tóku lög um skipan nefndar til að kanna starfsemi víst- og meðferðarheimila fyrir börn gildi. Þráinn segir að svokölluð vistheimilanefnd hafi verið sett á fót og að hún hafi rannsakað mál þeirra heimila sem rekin voru af ríkinu. Nefndin lauk störfum í lok árs 2011. „Það var þó strax ljóst að lögunum var ekki ætlað að skoða heimili sem sveitarfélög höfðu nýtt til vistunar barna við sambærilegar aðstæður og lýst hafði verið í svo kölluðu Breiðavíkurmáli,“ segir Þráinn.
„Þegar vinna vistheimilanefndar fór af stað komu fram fjölmargar tilkynningar um áþekka háttsemi á öðrum stofnunum og heimilum öðrum en þeim sem koma fram í lögum vistheimilanefndar og afmörkun þeirra. Vistheimilanefnd skráði niður allar tilkynningar þess efnis, en þeim var öllum vísað frá enda ekki heimild til greiðslu bóta nema könnun vistheimilanefndar hefði farið fram. Það var strax ljóst að stór hópur einstaklinga var í raun undanskilinn í þeim lögum sem vistheimilanefnd var ætlað að vinna eftir.“
Þráinn segir að þeim sem fengu ekki áheyrn hjá vistheimilanefndinni hafi verið vísað út á gaddinn. „Án þess að í þessari grein sé ætlað að fara yfir alla vinnu vistheimilanefndar var það þó ljóst að þegar nefndaráliti allsherjar- og menntamálanefndar var skilað inn vegna málsins vekur hún athygli á því að miklum fjölda barna var ráðstafað af stjórnvöldum á einkaheimilum og að mikilvægt væri að þeir einstaklingar fengju jafnframt að gera upp vistun sína á slíkum heimilum með þeim hætti að hið opinbera skapaði vettvang þar sem þeir gætu greint frá aðstæðum sínum,“ segir hann.
„Í umræðu síðustu daga virðist enn vera á huldu hvaða ráðuneyti fari með málaflokkinn og hver á að bera ábyrgð en vilji virðist vera til að málið verði skoðað. Ég tel mikilvægt að öllum sem telja að á sér hafi verið brotið verði sinnt. Hvar og hvernig vistunin hafi farið fram sé í raun aukaatriði. Börnum var komið fyrir hingað og þangað með aðkomu ríkis og sveitafélaga og þar liggur hundurinn grafinn (ábyrgðin).“
Þráinn ræddi á sínum tíma um þessi má við einn nefndarmanna vistheimilanefndar þar sem hann vildi vekja athygli á stöðu sinni og annarra barna sem vistuð voru á heimilum sem sveitarfélög nýttu til vistunar.
„Í því samtali var alveg ljóst að önnur heimili en þau sem ríkið stóð að væru ekki til skoðunar. Sú afstaða kom fram að ekki væri ástæða til að sinna öðrum málum. Þau heimili sem ekki voru á ábyrgð ríkisins en sveitarfélögin nýttu sér til vistunar fyrir börn voru fjöldamörg og þar voru börn oftast eftirlitslaus. Vistin reyndist mörgum börnunum erfið og stundum alger vítiskvöl, þar sem mikið ofbeldi átti sér stað, bæði andlegt, kynferðislegt og líkamlegt.“
Hann segir að afskiptaleysið hafi verið algert. „Fjöldi barnanna beið þess aldrei bætur og lést fyrir aldur fram. Aðrir báru og bera kvöl sína í hljóði og hafa í raun ekki leitt hugann að því að á einhverjum tímapunkti yrði einhver sem rétti fram hönd þar sem óréttlætið fengi andlit,“ segir hann.
„Það er réttlætismál fyrir okkur sem fyrir ranglætinu urðum að stjórnvöld stígi fram fyrir skjöldu með einhverjum hætti og bendi á hvað betur hefði mátt fara og hvernig er hægt að mæta þessum stóra hóp. Við verðum að draga lærdóm af mistökum fortíðar til þess að ekkert sambærilegt gerist aftur. En svo að það megi verða þarf að horfast án undanbragða framan í þessa ljótu sögu.“
