Eini vinur Baltasars var dvergur – Níðingur reyndi að misnota hann – Prófaði kókaín – Myndi gera allt til að bjarga eigin barni
„Ef barnið mitt myndi lenda í svipuðum aðstæðum veit ég ekki til hvaða bragðs ég myndi taka.“
Baltasar Kormákur horfir djúpt og beint í augun á mér. Við höfum setið dágóða stund og rætt um undirheimana. Heim sem ég þekki sjálfur allt of vel og villtist inn í á unglingsaldri og rataði ekki út úr þeim frumskógi fyrr en um tvítugt. Ég er búinn að segja honum frá götulífinu, vinum mínum sem dóu og handrukkurum sem eru ljúfir og kurteisir við fyrstu kynni en svo skuldarðu þeim og þá byrja þeir að bora í hnéskeljarnar á þér. Það er ekki einhver klikkuð undirheimagoðsögn. Þeir bora í alvöru í hnéskeljarnar á þér. Eða berja í sundur á þér beinin með járnrörum. Ég rétt tæpi á viðbjóðnum sem ég hef orðið vitni að, kynferðisárásum, ofbeldi og handrukkun.
En við erum ekki hér til að ræða um mig. Ég hitti Baltasar til að spjalla við hann um Eiðinn, nýjustu kvikmynd hans sem hefur hlotið lofsamlega dóma.
Eiðurinn fjallar í stuttu máli, á yfirborðinu, um hjartaskurðlækninn Finn sem reynir að bjarga dóttur sinni Önnu, sem leikin er af Heru Hilmarsdóttur, frá þekktum dópsala, sem leikinn er af Gísla Erni Garðarssyni. Finnur ákveður að koma dóttur sinni til bjargar, sama hvað það kostar.
Þarna er sögð saga af venjulegum manni sem dregst inn í heim sem mörg okkar vilja ekki vita af. Telja að sé okkur óviðkomandi og skipti okkur ekki máli. Eiðurinn er hins vegar trúverðug saga um venjulegan mann sem dregst inn í undirheimana. Saga Finns í Eiðinum sýnir okkur að þar geta allir endað. Hún varpar fram spurningunni: Hversu langt ert þú tilbúinn til að ganga til að bjarga þínum nánustu? Hvað gerist ef þú lætur frumeðlið ráða?
Við erum báðir sammála um að við værum líklegir til að láta það taka stjórnina ef við lentum í svipuðum aðstæðum. En betur að því síðar. Ég segi honum að undirheimarnir sem hann skapar í Eiðinum séu trúverðugir. Ég velti fyrir mér hvort ég eigi að segja Baltasar frá því þegar ég hitti fyrir mörgum árum þekktan handrukkara, sem kallaður var verndari næturinnar, handrukkarar og undirheimahrottar eru flestallir með með viðurnefni eins og þeir séu ættaðir frá Vestfjörðum. Ég kom við hjá honum til að koma einhverjum pakka til skila. Hann sagði: „Takk fyrir þetta elskan mín.“ Það var þetta sem vantaði í túlkunina hjá Gísla Erni, þessi uppskrúfaða tilgerðarlega væmni steraboltanna sem horfa brosandi á þig með borvélina falda fyrir aftan bak. En það hefði gert myndina ótrúverðuga. Baltasar tekur loks yfir viðtalið.
„Það sem ég var að reyna að gera er að sýna að það eru margar hliðar á persónu Gísla. Hann sendir klámfengið myndskeið af sér og dóttur Finns til að hóta pabbanum, samt er hann góður við hana sjálfa. Með því lítur hann örugglega ekki þannig á að hann sé að gera henni neitt sérstakt. Hans heimur er svo klikkaður,“ segir Baltasar og heldur áfram: „Hann brýst inn til foreldranna og rústar íbúðinni en þrátt fyrir að hann sé að hóta fjölskyldu stelpunnar elskar hann hana sjálfa.“
Baltasar gagnrýnir það að alltof margar undirheimamyndir séu einfaldar og gerist í dópgrenum.
„Það sem ég er að reyna að segja er að þetta getur gerst hjá þér þó svo þú eigir fínt hús og flottan bíl, fallega konu og fullt af peningum. Ekki halda að þetta geti ekki komið inn til þín. Sagan er um það,“ segir Baltasar og er mikið niðri fyrir og iðar í sætinu og færir sig nær mér. „Samfélagið kemur þér við. Þú getur ekki lifað í samfélagi og látið sem það sem sé að gerast þar, í næsta hverfi, komi þér ekki við, því það gæti alveg bankað á dyrnar hjá þér einn daginn og ekki beðið um að fá að koma inn, heldur bókstaflega ruðst yfir þig og arkað inn á heimili þitt á skítugum hermannaklossum.“
Baltasar bætir við að til að gera heiminn trúverðugan fyrir hinn almenna áhorfanda hafi hann orðið að draga úr viðbjóðnum fremur en að bæta í hann.
Ég tek undir það að undirheimarnir séu eins og frumskógur sem er fullur af fólki sem rogast með minningar sem það reynir að drekkja í brennivíni og dópi. Minningar sem fljóta yfirleitt alltaf upp á yfirborðið að lokum og togar ógæfufólkið ofan í djúpið. Sumir ná þó að sleppa. Ég spyr Baltasar næst hvort hann hafi neytt fíkniefna eða komist í kynni við undirheimana. Það er löngu vitað að hann var duglegur að djamma hér á árum áður. Hann viðurkennir að illa hefði getað farið. Hann var ofbeldishneigður með víni og trúir mér fyrir því að 18 ára hafi hann lent í slæmum slag og var kærður fyrir að kinnbeinsbrjóta mann.
„Ég var ekki í mikið í hörðum fíkniefnum en ég prófaði ýmislegt. Ég tók kókaín í fyrsta skiptið þegar ég var 18 ára. Ég var í Bandaríkjunum og það var maður sem ég bjó hjá sem átti að gæta mín, nú verður mamma brjáluð,“ segir Baltasar og glottir „Það var vinur hennar sem gaf mér kókaín. Mamma var í skóla í Arizona og ég fór á hestabúgarð að vinna og var ósáttur þar. Lausnin var að færa mig til þessa manns á meðan verið væri að finna annan dvalarstað fyrir mig.
Ég fór til Arizona og var þar í þrjá, fjóra mánuði, þá átján ára og endaði með því að vinna sem trésmiður með dverg heilt sumar. Dvergurinn var eini vinur minn og ég hélt mikið upp á hann. Hann átti „midget“ eiginkonu og pínulítinn dvergajeppa,“ segir Baltasar og hlær. „Þegar ég fór á rúntinn með þeim var ég eins og Jói risi aftur í þegar ferðast var á milli staða.“
Í Arizona fór 18 ára Baltasar einnig á strippbúllu eða „toppless“ bar eins og hann kallar það. Þá var einnig reynt að misnota hann kynferðislega.
„Ég hafði verið skilinn eftir einn í húsinu en aðrir íbúar voru fjarverandi í brúðkaupi. Ég var því þarna einn og aðeins 18 ára og var á hjólinu mínu. Þá sá ég „toppless“ bar og varð spenntur og fór inn. Ég setti hjólið, það var enginn lás á því, undir bíl til að fela það. Þegar ég var búinn að sjá nóg af brjóstum og fór út, voru bæði bíllinn og hjólið farið,“ segir Baltasar og hlær innilega. Hann bætir við á alvarlegri nótum: „Ég þurfti því að ganga heim og húkkaði mér far. Þá var einhver gæi sem tók mig upp í bíl og fór að káfa á mér. Ég slapp frá níðingnum með því að hlaupa út á rauðu ljósi.“ Baltasar bætir við: „Atburðarásin þetta kvöld var eins og í David Lynch-mynd.“
Baltasar segir að þetta hafi verið eina skiptið á ævinni sem hann hafi prófað kókaín. Honum hafi ekki líkað við það og uppgötvaði strax að þarna væri efni sem hann ætti að halda sig frá.
„Ég er með alveg nógu mikið sjálfstraust og vantar ekkert upp á það félagslega til að geta talað við fólk og þetta keyrði mig upp í mikilmennskubrjálæði. Þetta var of gott en þetta var ekki málið. Ég snerti kókaín aldrei aftur,“ segir Baltasar og bætir við að hann hafi ekki heldur verið hrifinn af kannabis. „Ég hef aldrei verið mikill grasreykingarmaður. Það er andfélagslegt og það slokknar á manni.“
„Brennivínið var minn Akkilesarhæll. Ég var mjög slæmur. Ég var aldrei þannig að ég gæti ekki unnið. Ég skilaði alltaf mínu. Þegar ég var orðinn 35 ára var þetta ekki skemmtilegt lengur. Ég fór ekki í meðferð, ég bara hætti. Það var ekki fyrr enn fyrir tveimur árum sem ég byrjaði að fara á AA-fundi. Ég tók það upp hjá sjálfum mér að fara á fundi og sætta mig við það að ég væri ekkert betri en hinir eða yfir aðra hafinn.“
Hvernig kanntu við þig á fundum?
„Bara mjög vel. Ég upplifi þetta eins og að fara í kirkju. Þetta er sammeðvitund, að sitja með bræðrum sínum og systrum sem hafa svipaða lífsreynslu og eru í samlíðan. Mér fannst það ákaflega gott. Því laust allt í einu niður í huga mér, já Guð er í samlíðan. Ég las fyrir margt löngu, man ekki hvar, að Guð væri sameiginleg samviska mannkynsins. En ég skildi allt í einu, og við erum kannski komnir út í allt aðra hluti, ég uppgötvaði, þegar ég sat þarna að fólk sem situr saman, opnar sig og talar, það kennir ekki neinum öðrum um. Ef maður er einn hjá sálfræðingi, hefur maður tilhneigingu til að kenna maka sínum, foreldrum eða börnunum um það sem bjátar á, en þegar maður situr með hópi af fólki, þá er eins og maður takir meiri ábyrgð á sjálfum sér, því sem kemur fyrir mann í lífinu. Ég held að hin sameiginlega samviska mannsins sé Guð, því mannkynið hefur alltaf gert betur og betur.“
Baltasar er mikið niðri fyrir en segir að kannski höfum við villst af leið í viðtalinu. Við séum ekki lengur að tala um myndina. Undirheimana. Ég er ósammála. Þetta sé einmitt einn staður sem einhver sögupersóna hans hefði getað endað á. Baltasar heldur áfram og segir að við höfum lagast. Það sanni rannsóknir.
„Við höfum orðið betri í því að vera manneskjur,“ segir Baltasar. „Við erum betri við samkynhneigða, betri við svarta og minnihlutahópa. Konur hafa sem betur fer fengið meiri réttindi. Við erum betri við börnin okkar. Heimurinn er ekki fullkominn en þetta er sameiginleg samviska mannkynsins held ég og á endanum vinnur það góða.“
Baltasar sækir AA fundi ekki eins grimmt og áður vegna anna í Hollywood.
„Því miður hef ég dottið aðeins út úr samtökunum en mér leið vel í þessu umhverfi. Þá er góð tilfinning að leggja egóið til hliðar og játa, jafnvel þrettán árum eftir að ég hætti að drekka, að ég væri ekkert betri en þetta fólk, sem var auðvitað alls konar og af öllum þjóðfélagsstigum. Á einhvern hátt tekst alkanum að ljúga að sér, helvíti lengi, að hann sé betri og öðruvísi og hann geti gert allt sjálfur. „Ég þarf ekki að fara í meðferð eða á fundi,“ lýgur hann að sér. En á endanum verður þú bara að játa þig sigraðan.“
Baltasar segir að hann hafi ekki átt í miklum erfiðleikum með að leggja áfengið á hilluna en AA-fundirnir hafi gert honum gott og hann að betri manni.
„Auðvitað er alkóhól afleiðing en ekki orsök, oft. Ég hef verið að glíma við það en myndin er að hluta til um það. Finnur er ekki alkóhólisti en það eru afleiðingar, til dæmis frá æsku, sem valda því að hann höndlar ekki þær aðstæður sem hann er búinn að koma sér í,“ segir Baltasar og segir að á þeim tímapunkti snúist myndin við og fari að fjalla um aðra hluti. Það gerist á því augnabliki þegar faðirinn, Finnur, sem leikinn er af Baltasar, ákveður að leggja til atlögu við undirheimana en það reynist ekki auðvelt að fá dótturina til að gleyma handrukkaranum sem hún er ástfanginn af þrátt fyrir allt sem hefur gengið á.
„Það sem var mikilvægt fyrir mig var að ástarsamband þeirra væri raunverulegt. Ekki einhver klisja um að hann væri vondi karlinn og hún öll undir honum. Það er aldrei svo einfalt,“ segir Baltasar alvarlegur í bragði. „Það er hættulegt fyrir föðurinn að álykta svo, því ást þeirra er raunveruleg. Þess vegna verður þetta svo erfitt. Hann er búinn að missa hana frá sér til annars manns og sá maður hefur greinilega ekki góð áhrif á líf hennar, en að halda að það geti ekki verið ást í slíkum samböndum er að vanmeta aðstæðurnar.“
Hefði hann átt að gera þetta öðruvísi?
„Að sjálfsögðu. Ég er ekki predikari en það eru mörg skilaboð. Á einn hátt tók hann rétta ákvörðun en á margan hátt gerði hann eitthvað rangt án þess að ég geti ljóstrað of miklu upp og það mátt þú ekki heldur,“ segir Baltasar kíminn. „Þú veist ekki hvað hefði gerst í framhaldinu. Hefði hún náð sér upp úr þessu sjálf? Er niðurstaðan ásættanleg? Því verða áhorfendur að svara.“
„Ég gæti trúað að ég yrði hættulegur við þessar aðstæður. Þú átt sjálfur börn og ég á sjálfur börn,“ segir Baltasar.
Ég kinka kolli og segi leikstjóranum frá því að ég hafi hótað að mæta heim til unglings sem var að bjóða dóttur minni dóp. Það þurfti ekki meira til. Segi að ég myndi örugglega safna liði ef dóttir mín myndi gifta sig í undirheimunum.
„Og þegar þú ert búinn að hóta,“ segir Baltasar, „þá ertu kominn hálfa leið. Þá er svo erfitt að fara til baka. Þú mætir sennilega því þú vilt ekki heldur að það séu orðin tóm. Um leið og þú ert búinn að segja þetta, að þú komir með kylfuna, þá ertu kominn með annan fótinn inn í heim sem erfitt er að bakka út úr,“ segir Baltasar og heldur áfram:
„Ég myndi algjörlega trúa sjálfum mér til að gera svipaða hluti. Auðvitað ætlar Finnur ekki að meiða kærasta dóttur sinnar en hann er tilbúinn til að ganga alla leið ef þarf. Þetta er ráðþrota maður. Hann sér hvernig þeir gera þetta og hann ætlar að nota þeirra taktík. Hann er tilbúinn til að ganga eins langt og hann þarf til að bjarga dóttur sinni en svo fer allt úr böndunum og þá kemur ofbeldi inn í myndina.“
Baltasar er hugsi nokkra stund en bætir svo við að lokum:
„Þegar ofbeldi kemur inn í myndina, þá erum við ekki lengur við stjórn. Afleiðingarnar geta orðið skelfilegar. Það stjórnar enginn ofbeldi.“
