Í innsetningarræðu sinni í janúar síðastliðnum lýsti Donald Trump Bandaríkjaforseti því yfir að nú upphæfist ný gullöld vestanhafs og hún yrði ekki í líkingu við neitt sem sést hefði fyrr. Hugmyndin um gullöld kemur aftan úr grískri fornöld en gullaldir eru þekktar miklu víðar. Æsir lyftu löndum úr sæ, tefldu í túni og voru teitir „uns þrjár komu þursa meyjar ámáttkar mjög úr Jötunheimum“. Snorri Sturluson orðar þetta svo: „Er sú öld kölluð gullaldir, áður en spilltist af tilkomu kvinnanna. Þær komu úr Jötunheimum.“
Þegar fornaldarmenning álfunnar reis sem hæst, fyrst í Grikklandi, þá í Róm, voru germanskir forfeður okkar á mun frumstæðara menningarstigi en er fram liðu stundir átti fyrir þeim að liggja að leggja Vestrómverska ríkið að velli. Raunar stóðu Germanir svo langt að baki Rómverjum í menningarefnum að allar ritheimildir um þá eru lýsingar rómverskra sagnaritara og þar ber vitaskuld hæst rit Tacitusar De origine et situ Germanorum. Þar ber hann saman þróttugar dyggðir hinna frjálsu Germana og úrkynjun og hugbleyði Rómverja. Germanía hlaut feiknagóðar viðtökur þegar hún kom út um árið 98 eftir Kristburð, í þann mund er Trajanus tók við keisaradómi af Nervu. Þá var tími harðstjóranna liðinn og hver afburðarmaðurinn rak annan á stóli keisara. Áfram ríkti Rómarfriðurinn, pax Romana, eða allt þar til Markús Árelíus keisari lést árið 180. Tacitus fyrirleit margt í háttum samtíðarmanna en lifði samt gullöld rómverska heimsveldisins.
Í nýútkominni bók sænska sagnfræðingsins Johans Norberg, Peak Human, eru „gullaldir“ síðastliðinna þrjú þúsund ára gerðar að umtalsefni. Hann segir það sammerkt með öllum blómaskeiðum stórvelda að þá voru samfélögin opnari en bæði fyrr og síðar, hvort sem um var að ræða verslun, fólksflutninga og hugmyndir. Hann nefnir sem dæmi að Aþena hafi orðið efnahagslegt stórveldi í fornöld vegna þess að þjóðskipulagið var frjálslynt á mælikvarða þess tíma (konur og þrælar undanskildir), tollar lágir og opið fyrir innflutning fólks. Um tíma hafi meira að segja leysingi af sýrlenskum ættum verið ríkasti maður borgarinnar.
Norberg kveður Rómaveldi einkum hafa styrkst af því að færa sigruðum þjóðum hlutdeild í siðmenningu sinni og gera þær að rómverskum borgurum. Það eitt að sömu lög náðu yfir svo gríðarvíðfemt landsvæði auðveldaði öll viðskipti, mönnum var almennt frjálst að versla og samgöngur greiðar, hvort sem var á hafi eða hauði. Þá voru skattar í upphafi keisaraaldar flatir og hóflegir.
Norberg rekur fall Rómaveldis einkum til farsótta, árása barbara og gengisfellinga — í formi skerts silfurs í sleginni mynt. Þetta hefði haft í för með sér verðbólgu sem stjórnvöld hefðu brugðist við með verðlagshöftum.
Hérna birtist okkur sagnfræði í stíl við stjórnmálaumræðu samtímans þar sem allt er vegið og metið á efnahagslegan mælikvarða en litið fram hjá þáttum sem ég hygg að hafi miklu djúpstæðari áhrif á þjóðfélagsþróun alla.
Fall Rómaveldis er flókið fyrirbæri og menn skyldu almennt forðast einfaldar skýringar (og stundum næsta barnalegar) á flóknum veruleika. Dæmi þar um er þegar Mike Johnson, forseti fulltrúadeildar Bandaríkjaþings, lét svo um mælt í útvarpsviðtali fyrir nokkrum árum að fall Rómaveldis yrði ekki skilið nema vegna „útbreiddrar samkynhneigðrar hegðunar sem samfélagið viðurkenndi“. Ófrjósemi innfæddra Rómverja á gullöld heimsveldis þeirra verður miklu frekar rakin til almennrar velsældar og Tacitus dró sitthvað réttilega fram í gagnrýni á landa sína.
Hin fornu trúarbrögð Rómverja voru fallin í uppdráttarsýki. Menn þráðu opinberun en trúin færði þeim andvana helgisiði. Þeir þráðu ódauðleika en trúin færði þeim leiksýningar. Hin fornu trúarbrögð voru úrkynjuð og efahyggjan allsráðandi. Grafskriftir bera þessa vitni. Á einum legsteini er letrað Non fui, fui, non sum, non curo, „Ég var ekki, ég var, ég er ekki, mér stendur á sama.“ Og líkt og við sjáum á okkar tímum gat efahyggjan ekki veitt mönnum andlega svölun og afleiðingin var rótleysi.
Rómverjar vildu hafa sinn sið út af fyrir sig og aðkomumenn úr fornum samfélögum Austurlanda fluttu með sér alls kyns goðmögn, reistu sér sín eigin musteri og höfðu sitt eigið helgihald. Því rétt eins og á okkar tímum var siðurinn miklu djúpstæðari en svo að hann hyrfi. Menningarandstæður mögnuðust. Aðkomufólkið í Rómaborg hafði verið rifið upp með rótum og afsiðast. Hátternisvenjur hurfu við áralanga þrælkun. Innfæddir Rómverjar höfðu ekki vit á að mennta hina nýju borgarbúa eða loka borgarhliðunum af og til svo nýir straumar fengju samlagast þeim eldri. Bandaríski sagnfræðingurinn Will Durant orðaði það svo í sinni frægu Rómarsögu að með landvinningum hefðu Rómverjar reist sér hurðarás um öxl og blóð þeirra þynnst „í hafsjó nýrra þegna, menntastéttir hennar voru dregnar með valdi höfðatölunnar niður á menningarstig þeirra sem höfðu þrælar hennar. Hinir frjósömu mansmenn tóku völdin á heimili hins ófrjóa drottnara“.
Eftir skeið hinna göfugu keisara varð stjórnarfarið austurlenskt einræði uns keisarinn reisti sér nýja höfuðborg í austri og hinni forni átrúnaður Rómverja leið undir lok. Trú hinna undirokuðu sigraði, trú á Guðs son sem hafði þolað hinar verstu píslir í mannheimum. Vestrómverska ríkið hrundi en Rómaveldi lifir enn í kirkju hinna ofsóttu — sem er órækur vitnisburður um að í veröldinni eru miklu öflugri kraftar að verki en við fáum skilið með efnahagslegum mælikvörðum.
