Margrét Pála Ólafsdóttir er nýjasti gestur Sölva Tryggvasonar í Podcasti Sölva. Margrét, sem hefur um árabil rutt veginn fyrir nýjar leiðir í menntun barna var ein fyrsta opinbera lesbían á Íslandi og segir í þættinum frá þeim hremmingum sem hún lenti í vegna þess.
„Þegar ég finn minn sannleika, þá bara segi ég hann. Þannig að það var aldrei val fyrir mig að koma ekki út úr skápnum. Þegar ég átta mig á því 26 ára gömul að ég er samkynhneigð fyllist ég mikilli skelfingu gagnvart umhverfinu og gagnvart minnar framtíðar, en það leið ekki vika þar til ég var búin að biðja manninn minn um skilnað. Þegar ég kyssti í fyrsta sinn konu, þá skildi ég líf mitt á augnabliki. En það tók tíma að koma að fullu út úr skápnum. Ég var bæði hrædd um að missa forræði yfir dóttur minni og ég var í viðkvæmu starfi og það voru líka góðar líkur á að ég myndi tapa vinnunni, þannig að ég fyrirgef mér það alveg að það hafi tekið tíma að koma alveg úr felum,“ segir Margrét.
Hún segir erfitt fyrir þá sem hafa ekki upplifað hluti af þessu tagi að skilja tilfinninguna sem því fylgir að fólk hætti allt í einu að hlusta á þig og taka mark á þér.
„Ég stefndi á pólitík í gamla daga þegar ég var í Alþýðubandalaginu, en svo kom ég úr felum og allt í einu hringdi bara enginn í mig lengur. Þetta er upplifun sem er erfitt að lýsa, af því að hún er svo ótrúleg. Þú talar við fólk og finnur að allt í einu eru allir hættir að hlusta á þig. Ég hafði verið afar vinsæl og taldi að pólítík væri leiðin til að breyta heiminum, en þetta var bara mjög einfalt. Ég átti sæti í fjölda nefnda og var í framkvæmdastjórn flokksins, en skyndilega var bara hætt að hringja og mér var ekki boðið að taka þátt í neinu lengur. Það var einn maður sem þorði að segja þetta beint við mig, að vísu var hann fullur: „Það er eins gott að þú ert hinsegin, af því að þá þarf ég ekki að hafa áhyggjur af stöðunni minni.“ Fyrir þá sem hafa ekki prófað þetta er erfitt að útskýra hvernig það er að verða „Persona non grada.““
Margrét segir fólk fljótt að gleyma því hve mikið hefur breyst og í raun sé erfitt að skilja hvernig tíðarandinn var á þessum tíma miðað við stöðuna í dag.
„Það var Breiðavík víðar en fyrir vestan. Hommarnir voru lamdir niðri í miðbæ án þess að nokkuð væri gert í því, „gay“ fólk var missandi atvinnu og húsnæði og hent út af veitingastöðum og það var hvergi nein verndarlöggjöf eða réttindi fram til 1996. Ekkert sem viðurkenndi tilvist okkar, nema að lágmarksaldur til kynlífs var hærri hjá samkynhneigðum en öðrum. En að við værum viðurkennd eins og aðrir þegnar gerist í raun ekki fyrr en ’96. Mér þætti ágætt að ríkisstjórn Íslands myndi biðjast afsökunar á því varnarleysi og skorti á vernd og virðingu sem við bjuggum við á þessum tíma. Þjóðkirkjan er svo önnur opinber stofnun sem særði okkur djúpt. Það voru ofsatrúarhópar sem réðust á okkur og lömdu okkur með biblíunni og svo voru hópar sem stunduðu það að lemja hommana niðri í bæ og karfjandar sem réðust að mér og vildu kenna mér hvernig raunverulegir karlmenn gætu læknað eina lesbíu. En allt þetta má svo sem skilja, en þegar heil stofnun sem á ekki að þjóna neinu nema kærleikanum fór sömu leið, það var erfiðara að kyngja því og kirkjan á í raun enn eftir að gera þessi mál upp heiðarlega.“
Aðspurð um stærstu sigrana í baráttu samkynhneigðra á Íslandi nefnir Margrét nokkur atvik sem henni finnst standa upp úr.
„Alltaf þegar ég kem að Gamla Bíói fæ ég góða tilfinningu, af því að ég tengi þann stað við baráttuna um að tilvist okkar væri viðurkennd og við fengjum hreinlega einhver réttindi í þessu landi. Við héldum þar „Veislu til verndar mannréttindum“, þar sem við vorum búin að safna saman listafólki til að halda skemmtun, ekki gay fólk, heldur fólk úr öllum áttum og þetta var auglýst í fjölmiðlum. Meðal annars með heilsíðu í Mogganum þar sem birtust andlit þekkra listamanna, fjölmiðlafólks og stjórnmálamanna og undir stóð að þetta fólk stæði með mannréttindum samkynhneigðra. Ég man ennþá hverjir voru með í auglýsingunni og hverjir sögðu nei. Ég var þarna formaður samtakanna og þegar kom að viðburðinum í Gamla Bíói vissi ég ekki hvort að neinn myndi mæta. Þetta var fyrsta opna hátíðin í nafni samkynhneigðra. En svo byrjaði fólkið að týnast inn og að lokum var fullur salur og lögreglukórinn söng,” segir Margrét Pála og segist fá gæsahúð við að tala um þetta.
„Annar atburður var í Borgarleikhúsinu, þegar lögin fóru í gegn. Þessir atburðir voru ákveðinn undanfari að Gay-Pride göngunum. Þar man ég að Vigdís Finnbogadóttir mætti ásamt fjölda annarra. Og ég man að þegar ég sagði við Vigdísi að hún væri fyrsti þjóðhöfðinginn í heiminum sem væri að sækja opinbera samkomu hjá samkynhneigðum, svaraði þessi ljóngáfaða kona með stóra hjartað: „Það segir þá meira til um aðra þjóðhöfðingja en mig, því að ég er forseti allra!“
Margrét hefur sem fyrr segir rutt veginn fyrir nýjar leiðir í menntun í áraraðir og þúsundir ánægðra foreldra hafa nú sent börn sín í skóla Hjallastefnunnar sem Margrét stofnaði. Í þættinum ræða Sölvi og Margrét um það hvernig öll hennar tækifæri voru tekin af henni á einum degi vegna fordóma á tímum sem voru allt aðrir en í dag. Þau fara jafnframt yfir mikilvægi þess að hrista upp í menntakerfinu, hlusta á börn og þora að fara gegn straumnum.
https://www.youtube.com/watch?v=6f0oEbsttTI&t=2987s
