Styrking krónunnar undanfarið virðist hafa skilað sér í lægra vöruverði á innfluttum matvælum í verslunum. Á móti kemur að verð á íslenskum matvælum, sumum hverjum, hefur hækkað verulega á sama tíma, í mörgum tilfella langt umfram verðlag. Launahækkunum á vinnumarkaði hefur verið velt út í verðlagið og íslenskir neytendur súpa seyðið af því. Formaður Neytendasamtakanna segir mikla verðhækkun innlendrar matvöru að verulegu leyti í boði ofurvaxtastefnu Seðlabankans. Staðan í dag sé óásættanleg frá sjónarhorni neytenda og innlendra framleiðenda, sem líði fyrir.

Erlent niður, innlent upp

DV ákvað að skoða hvernig og hvort styrking krónunnar hefði í raun skilað sér í lægra verði á innfluttum matvælum í verslunum. Til þess var stuðst við verðkannanir ASÍ á tilteknu tímabili, annars vegar í febrúar 2014 og nú í febrúar 2017. Í ljós kom að innfluttar vörur höfðu lækkað verulega í verði en íslenska framleiðslan hækkað.

Ákveðið var að miða við verð Hagkaupa í könnunum ASÍ þar sem vöruverð þar fetar ákveðinn meðalveg, er að jafnaði hvorki lægst né hæst.

Þar sem ekki eru alltaf sömu vörur milli kannana hjá verðlagseftirliti ASÍ voru sömu vörur milli verðkannana bornar saman. Þar sem verð á vöru fyrir árið 2017 vantaði voru þær fundnar í vefverslun Hagkaupa í einstaka tilfellum. Aðeins er um dæmi að ræða og listinn hvergi nærri tæmandi. Hins vegar sýna dæmin mjög greinilega tilhneigingu.
Eins og sjá má í meðfylgjandi töflum er eina innlenda varan í úttekt DV á verðkönnunum ASÍ sælgætið Völu froskabitar. Mesta verðhækkunin á innlendri vöru er á samlokubrauði frá Myllunni, 26% hækkun milli kannana, og rjómaosti frá MS, 24,5%.

Af innfluttu vörunum sem teknar voru út lækkar Merrild-kaffi mest, um 30%, Sun lolly frostpinnar og Kornax hveiti, báðar um og yfir 22%.

Til samanburðar ber að geta að frá febrúar 2014 til febrúar 2017 hækkaði vísitala neysluverðs um 5%, og hækkanirnar því umfram verðlag. En hvað skýrir þessar hækkanir þá? DV leitaði svara.

Ari Edwald Forstjóri MS.

Hækkun kemur ekki á óvart

Vörur frá MS eru áberandi í verðkönnunum ASÍ og fjórar mjólkurvörur að finna í úttekt DV. Þær hafa allar hækkað í verði á tímabilinu, umfram verðlag, en mismikið þó. Rjómaostur hefur þannig hækkað um 24,5% sem fyrr segir en hálfur lítri af Skyr.is með bláberjum aðeins um 6,2%.

Ari Edwald, forstjóri MS, bendir á að opinber nefnd, Verðlagsnefnd búvöru, ákveði heildsöluverð á flestum mikilvægari söluvörum MS og að aðrar verðbreytingar frá MS hafi verið nálægt þeim. Smásöluverð og smásöluálagning á þessum vörum er síðan frjáls svo verðmyndun þegar heildsöluverði sleppir byggi á ákvörðun hverrar verslunar fyrir sig.

„Það kemur mér ekki á óvart að innlend framleiðsla sé að hækka umfram verðlag. Launahækkanir hafa t.d. verið miklar en gengi krónunnar styrkst mikið.“

Skaðleg ofurvaxtastefna

Ólafur Arnarson, formaður Neytendasamtakanna, skellir skuldinni á vaxtastefnu Seðlabanka Íslands, sem bæði íslenskir neytendur og innlendir framleiðendur líði fyrir. Samanburður DV nú staðfesti það sem samtökin hafi bent á.

„Að helstu áhrif ofurvaxta Seðlabanka Íslands til varnar verðbólgu hér á landi koma fram í því að gengi krónunnar hækkar, sem leiðir til verðlækkunar á innfluttum vörum. Talsverð undirliggjandi verðbólga er hins vegar þegar innlend framleiðsla er skoðuð. Ofurvextir Seðlabankans eru raunar kostnaðarauki fyrir innlenda framleiðendur og ýta undir verðhækkanir og þar með verðbólgu. Við þetta má bæta að ofurvextir Seðlabankans gera ekkert til að slá á verðhækkanir á fasteignamarkaði því enginn liður í vísitölu neysluverðs hefur hækkað meira en einmitt húsnæðisliðurinn. Án húsnæðisliðarins hefði vísitala neysluverðs farið lækkandi allt frá árinu 2015.“

Ólafur Arnarson Formaður Neytendasamtakanna.

Mynd: DV ehf / Sigtryggur Ari

Ólafur segir að svo virðist sem ofurvaxtastefna Seðlabankans hafi lítil áhrif á verðlag á Íslandi, önnur en þau að koma í veg fyrir lækkun vísitölu neysluverðs og standa þannig í vegi fyrir því að höfuðstóll húsnæðislána heimilanna og verðtryggðra lána fyrirtækjanna lækki.

En nokkrar augljósar skýringar eru á ólíkri verðþróun íslenskrar framleiðslu og innfluttra vara.
„Ofris krónunnar vegna of hárra vaxta Seðlabankans veldur lækkun á innkaupsverði innfluttra vara í krónum. Sömu áhrif hefur niðurfelling tolla og vörugjalda, sem nokkuð hefur verið um. Raunar ættu innflutt matvæli að hafa lækkað enn frekar en raun ber vitni ef einungis er horft til áhrifa af gengisþróun.“

Launaþróun innanlands hafi síðan haft áhrif til hækkunar á framleiðslukostnaði innlendra matvæla. Ofurvextir Seðlabankans valdi því svo að öll fjármögnun innlendra framleiðenda og fjárfesting sé mun dýrari en hjá erlendum framleiðendum sem búi við vaxtakostnað sem nemi einungis broti af þeim kostnaði sem innlendir framleiðendur og íslenskir neytendur búi við.

„Þá hefur húsnæðiskostnaður bæði íslenskra neytenda og fyrirtækja hækkað mjög ört undanfarin ár vegna skorts á húsnæði og títtnefndra ofurvaxta Seðlabankans, sem hækka mjög kostnað á byggingarstigi fasteigna. Þessi kostnaðarauki fer inn í verðlag.“

Í boði ofurvaxta Seðlabankans

Ólafur segir Neytendasamtökin ítrekað hafa ályktað gegn verðtryggingu neytendalána og ofurvaxtastefnu Seðlabankans og telja ábyrgð Seðlabankans á þeirri verðlagsþróun innlendrar framleiðslu mjög mikla.

„Þá er það einnig að háir vextir Seðlabankans auka mjög kostnað neytenda til að koma sér þaki yfir höfuðið og eru þannig ein rót þess að launþegar þessa lands hafa séð sig knúna til að sækja kauphækkanir umfram það sem tíðkast í nágrannalöndum okkar. Því má segja að hin mikla verðhækkun innlendrar matvöru sé að verulegu leyti í boði ofurvaxtastefnu Seðlabankans. Sú verðlækkun innfluttra matvæla, sem fæst með gengishækkun krónunnar, sem stafar að verulegu leyti af þessum sömu ofurvöxtum, er síðan ekki sjálfbær þar sem vaxtamunurinn við útlönd laðar hingað spákaupmenn, sem fyrr eða síðar forða sér og þá hrynur krónan.“

Óásættanlegt

Ólafur segir aðspurður að þessi þróun sé óásættanleg út frá sjónarmiði neytenda. „Ástandinu í dag má líkja við alvarleg sjúkdómseinkenni í íslensku hagkerfi. Reynslan hefur sýnt okkur að svona ástand leiðir að lokum óhjákvæmilega til kollsteypu í hagkerfinu með tilheyrandi verðbólguholskeflu sem mun reynast neytendum þungbær í verðtryggingarumhverfi þar sem öll áhætta af efnahagsóstöðugleika er flutt af fjármálafyrirtækjum yfir á neytendur og atvinnufyrirtækin í landinu.“

Íslensk framleiðsla

(1) Morgundögg frá Kaffitári var í 500 g. pakkningum árið 2014 en 400 g. pakkningum árið 2017. Verðið frá 2014 hefur því verið umreiknað miðað við verð á grammi yfir í 400 g. pakkningu til að bera saman sama magn.

Innfluttar vörur

Miðað við verð í verslunum Hagkaupa í verðlagskönnunum ASÍ í febrúarbyrjun 2017 og marsbyrjun 2014 þar sem sömu vörur voru milli kannana. Þar sem verð á vörum fyrir árið 2017 vantaði voru þær fundnar í vefverslun Hagkaupa. (7. mars 2017)