„Ellin er óumflýjanlegt líffræðilegt ferli sem einkennist af hægfara hnignun líkamlegrar og vitrænnar getu, sem leiðir til viðkvæmni fyrir sjúkdómum, færnitapi og andláti. Elliferlið einkennist af uppsöfnun skemmda í frumum, vefjum og líffærum. Engu að síður er hægt að draga verulega úr áhrifum ellinnar með fyrirbyggjandi aðgerðum,“ segir Pálmi í grein sinni og bætir við að forvarnir gagnvart ellinni feli í sér fjölbreyttar aðgerðir og inngrip sem geta seinkað því að aldurstengdir sjúkdómar komi fram, viðhaldið heilsu og vellíðan á efri árum og lengt líftíma.
Í fyrsta lagi nefnir Pálmi að forvarnir með tilliti til ellinnar byrji með góðu atlæti foreldra og öflugri mæðra- og ungbarnavernd.
„Aðgengi að menntun, námi í tónlist og þátttaka í íþróttum, sem hæfir hverjum og einum, er ein mikilvægasta forvörnin gegn heilsubresti síðar á ævinni. Vert er að minna á íslenska forvarnarverkefnið gegn tóbaks- og áfengisneyslu ungmenna, sem hefur skilað gríðarlegum árangri. Því þarf að viðhalda frá ári til árs og ef til vill mætti útvíkka það, til dæmis gagnvart yfirþyngd og skjánotkun. Börn og ungmenni sem glíma við geðrænan vanda þurfa greiningu og meðferð og stuðning án tafa. Árangur sem næst í æsku skilar sér upp á efstu ár.“
Pálmi nefnir svo að erfðaefni einstaklinga gegni án efa mikilvægu hlutverki við að ákvarða líftíma og næmi fyrir aldurstengdum sjúkdómum. Bætir hann við að neikvætt umhverfi og neikvætt lífsstílsval spili á móti þeirri erfðafræðilegu tilhneigingu sem við berum og hefur áhrifum á hvernig við eldumst.
„Hins vegar geta jákvæðir umhverfis- og lífsstílsþættir, eins og næringarríkt mataræði, regluleg hreyfing, það að forðast reykingar, seinkað hrörnunarferli ellinnar og lengt ævilíkur, óháð erfðafræðilegri tilhneigingu einstaklingsins,“ segir hann og nefnir að orðtakið „Þú ert það sem þú borðar“ eigi sérstaklega vel við ellina.
„Yfirvegað, næringarríkt mataræði er grunnur að því að koma í veg fyrir aldurstengda sjúkdóma og viðhalda almennri heilsu. Matvæli sem eru rík af andoxunarefnum, eins og ávextir, grænmeti, hnetur og heilkorn, geta hjálpað til við að berjast gegn oxunarálagi. Omega-3 fitusýrur sem finnast í feitum fiski, valhnetum og hörfræjum draga úr bólgu, sem tengist mörgum langvinnum sjúkdómum. Flestar rannsóknir benda til jákvæðs ávinnings af aukinni próteininntöku umfram það sem yngra fólk neytir, eða 1,5-2,0 g/kg/dag. Eldri vöðvar svara ekki því próteinmagni sem yngra fólk neytir en með því að neyta aukinna próteina yfirvinnst þessi tregða sem leiðir til framleiðslu á vöðvapróteinum og bælingar á niðurbroti vöðvapróteina,“ segir hann.
Næst nefnir Pálmi hreyfingu og svefn og segir að líkamleg hreyfing sé hornsteinn heilbrigðrar elli, bæði með því að lengja líf og lífsgæði.
„Hreyfing dregur úr hættu á langvinnum sjúkdómum, eins og hjartasjúkdómum, sykursýki og krabbameini, og hefur einnig mjög jákvæð áhrif á líðan,“ segir hann og útskýrir lífeðlisfræðilegar ástæður þessa. Bendir hann á að áhrif hreyfingar á heilann séu áhugaverð og virkar í raun eins og þunglyndislyf.
„Þau bæta andlega líðan og hreyfigetu, auðvelda lærdóm og vernda gegn taugahrörnun. Það er því ekki að undra að heilsugæslulæknar bjóði nú upp á hreyfiseðla fremur en lyf í ýmsum tilvikum. Lykiltegundir þjálfunar eru styrktar- og þolæfingar ásamt með liðleika- og jafnvægisæfingum. Fólk gerir vel í því að flétta hreyfingu inn í daglega lífið sem má fylgja eftir með markvissri líkamsrækt, helst þrisvar í viku.“
Varðandi svefninn segir Pálmi að margir upplifa minnkuð svefngæði með aldrinum og slakur svefn tengist aukinni hættu á langvinnum sjúkdómum, yfirþyngd og þunglyndi. Segir hann að samræmi í svefn- og vökutíma hjálpi til við að stjórna innri klukku líkamans og bæta svefngæði. Rólegt, dimmt og svalt svefnherbergi stuðli að bættum svefni. „Örvandi drykkir og áfengi trufla svefn en hugleiðsla getur aukið svefngæði með því að draga úr streitu og kvíða.“
Pálmi nefnir svo félagsleg tengsl og segir þau gegna mikilvægu hlutverki í öldrunarferlinu.
„Þunglyndi, kvíði og vitræn skerðing er algengt áhyggjuefni eldra fólks. Reglubundin hreyfing og líkamsrækt, ástundun áhugamála og ögrandi hugræn verkefni eru fyrirbyggjandi. Áföll og ofbeldi, hvort heldur er í nánum samböndum, tilfallandi eða á stríðstímum, hafa djúpstæð áhrif. Ég minnist þriggja kvenna sem ég kynntist. Í blóma lífsins í seinni heimsstyrjöldinni voru þær hnepptar í fangabúðir. Þær litu ekki glaðan dag eftir það og á tíræðisaldri upplifðu þær hörmungarnar daglega eins og þær hefðu gerst í gær,“ segir hann og bætir við að félagsleg einangrun og einmanaleiki sé skaðlegur heilsu fólks og jafngildi því að reykja allt að 15 sígarettur á dag.
„Þátttaka í samfélaginu, sjálfboðaliðastarfi og viðhald náinna fjölskyldu- og vinatengsla bætir andlega og líkamlega heilsu og stuðlar að lengra og innihaldsríkara lífi.“
Pálmi nefnir svo að lokum þátt heilbrigðisþjónustunnar til forvarna. „Skimun fyrir hækkuðum blóðþrýstingi, hækkuðu kólesteróli, sykursýki, gáttatifi, beinþynningu og völdum krabbameinum, einkum legháls-, brjósta- og ristilkrabbameinum, hefur sannað sig á ákveðnum tímabilum ævinnar,“ segir hann og nefnir einnig mikilvægi þess að viðhalda bólusetningum frá ári til árs.
„Sameiginlegt átak einstaklinga, heilbrigðisstarfsmanna og samfélaga er nauðsynlegt til að stuðla að heilbrigði á efri árum og gera eldra fólki kleift að lifa fullnægjandi, virku lífi. Fólk er farið að eldast þegar það hættir að hugsa um framtíðina. Fólk er ungt í anda þegar það lætur sig dreyma, langa og hlakka til.“
