Nina L. Khrushcheva er prófessor í alþjóðamálum og langafabarn fyrrverandi aðalritara sovéska kommúnistaflokksins og fyrrverandi forsætisráðherra Sovétríkjanna, Nikita Krústjovs. Nikita ríkti í Sovétríkunum fram til ársins 1964 er Leonid Bresjneff tók við.
Nina birtir grein í Morgunblaðinu í dag þar sem hún veltir því fyrir sér hvað vaki fyrir Pútin með innrásinni í Úkraínu. Nina óttast að Pútin hafi sama hugsunarhátt og harðstjórarnir Stalín og Maó sem töldu að valdi yrði einungis viðhaldið með útþenslu þess. Pútin gangi með hættulega stórveldisdrauma þar sem hann ásamt forseta Bandaríkjann og Kína sitji stórveldafund og skipti heiminum á milli sín.
„Pútín virðist hafa fallið fyrir sjálfhverfri þráhyggju sinni um að endurheimta valdastöðu Rússlands með eigið greinilega skilgreint áhrifasvæði,“ segir Nina í grein sinni. Hún segir jafnframt að innrásin í Úkraínu hafi myndað gjá milli fyrrverandi bandamanna og Pútíns. Segir hún að innrásin muni hafa skelfilegar afleiðingar fyrir framtíð Rússlands:
„Sumir af trúföstustu lærisveinum hans á Vesturlöndum, frá forseta Tékklands, Miloš Zeman, til Viktors Orbáns, forsætisráðherra Ungverjalands, hafa fordæmt aðgerðir hans. En, kannski enn mikilvægara, þá hafa óráðsræður Pútíns hliðsett rússnesku þjóðina. Með villimannslegri árás á Úkraínu hefur hann fórnað áratuga langri félagslegri og efnahagslegri þróun og eyðilagt vonir Rússa um betri framtíð. Rússland verður nú alþjóðlegt úrhrak í áratugi.“
Nina segir að Pútin treysti á stuðning Kína en sá stuðningur sé alls ekki vís. Sé Pútín á leið með að gera Rússland að leppríki Kína. Grein Ninu er eftirfarandi sinni:
„Ákvörðun Vladimírs Pútíns Rússlandsforseta um að fyrirskipa allsherjarinnrás í Úkraínu býður öllum pólitískum rökum birginn, jafnvel hans eigin forhertu einræðislegu rökfærslum. Með tilefnislausri árás bætist Pútín í flokk harðstjóra sem láta rökhugsun ekki aftra sér, ekki síst Jósefs Stalíns, sem taldi að til að viðhalda valdi þyrfti stöðuga útþenslu á því. Þessi röksemdafærsla varð til þess að Stalín framdi skelfileg grimmdarverk gegn eigin þjóð og olli þar á meðal hungursneyð sem svelti milljónir Úkraínumanna til bana.
Annar fjöldamorðingi tuttugustu aldar, Maó Zedong, lýsti því yfir að pólitískt vald yxi úr byssuhlaupi – eða að því er virtist vera úr kjarnorkuvopnum. Maó krafðist þess að langafi minn, leiðtogi Sovétríkjanna, Nikita Khrushchev, afhenti Kínverjum kjarnorkuvopn til þess að hann gæti á áhrifaríkan hátt haldið andstæðingum sínum, erlendum og innlendum, í gíslingu.
Aðeins slík hugsun getur útskýrt aðgerðir Pútíns í Úkraínu. Hann segist vilja „afnasistavæða“ Úkraínu, en merkingarleysi þeirrar fullyrðingar ætti að vera augljóst, ekki síst vegna þess að forseti Úkraínu, Volodimír Zelenskí, er gyðingur. Hvert er markmið Pútíns? Vill hann refsa NATO með því að eyðileggja hernaðarinnviði Úkraínu? Vonast hann til að koma á fót leppstjórn, hvort sem er með því að skipta Zelenskí út eða með því að breyta honum í úkraínskan Philippe Pétain, samstarfsleiðtoga Frakklands í síðari heimsstyrjöldinni?
Svarið við báðum þessum spurningum gæti verið já. En raunveruleg ástæða Pútíns fyrir innrás í Úkraínu er mun óraunsærri og meira ógnvekjandi. Pútín virðist hafa fallið fyrir sjálfhverfri þráhyggju sinni um að endurheimta valdastöðu Rússlands með eigið greinilega skilgreint áhrifasvæði.
Pútín dreymir um leiðtogafund í anda Jalta og Potsdam, þar sem hann og kollegar hans, Joe Biden Bandaríkjaforseti og Xi Jinping forseti Kína, skipta heiminum sín á milli. Þar myndi hann og nýr bandamaður hans, Xi, væntanlega taka höndum saman um að draga úr yfirráðum Vesturlanda – og víkka verulega út áhrif Rússlands.
Líkt og andófshöfundurinn og Nóbelsverðlaunahafinn Aleksander Solsénitsín hefur Pútín lengi gefið til kynna löngun til að endurreisa rétttrúnaðarkirkjuríkið Rus – grundvöll rússneskrar siðmenningar – með því að byggja upp „Rússneska sambandið“ sem næði yfir Rússland, Úkraínu, Hvíta-Rússland og rússnesk menningarsvæði Kasakstan. Eftir innrásina í Úkraínu fóru önnur fyrrverandi sovétlýðveldi að hafa áhyggjur, en eins og Pútín fullvissaði Ilham Alijev, forseta Aserbaídsjan, ætlar Rússland ekki að „endurreisa heimsveldið að fyrrverandi mörkum keisaraveldisins“. Það er slavneska þjóðin, sem er óhóflega undir „þriðju löndum [frekar en stjórn hans],“ sem hann hefur svo miklar áhyggjur af.
Þrátt fyrir viðleitni Pútíns til að uppfylla framtíðarsýn Solsénitsíns eru hernaðaraðgerðir hans í þversögn við hana. Jafnvel í þjóðernismaníu sinni missti Solsénitsín aldrei sjónar á grundvallarsiðferði. Eins hjartanlega og hann vildi endurheimta sögulegt Rússland er ómögulegt að ímynda sér hann styðja slátrun Úkraínumanna (og Rússa) í leiðinni. Pútín segist aftur á móti elska Úkraínu í sömu andrá og hann skipar rússneskum hersveitum að sprengja borgir landsins.
Pútín telur að Kína muni styðja hann. En eftir að hann hóf innrásina, aðeins nokkrum vikum eftir að hafa komið á einhverskonar bandalagssamningi við Xi í Peking, hafa viðbrögð kínverskra embættismanna verið mjög varfærin með ákalli um „hömlur“.
Í ljósi þess að Pútín treysti á Kína til stuðnings við að skora heimsmynd og yfirráð Bandaríkjanna á hólm, myndi það ekki hafa góð pólitísk eða stefnumótandi áhrif á Xi að ljúga að honum. Það sem veldur svo miklum áhyggjum er að Pútín virðist ekki lengur fær um þá rökhugsun sem ætti að stýra ákvarðanatöku leiðtoga. Langt frá því að vera jafningi er Rússland nú á góðri leið með að verða eins konar kínverskt leppríki.
Innrásin í Úkraínu hefur einnig myndað gjá milli fyrrverandi bandamanna og Pútíns. Sumir af trúföstustu lærisveinum hans á Vesturlöndum, frá forseta Tékklands, Miloš Zeman, til Viktors Orbáns, forsætisráðherra Ungverjalands, hafa fordæmt aðgerðir hans. En, kannski enn mikilvægara, þá hafa óráðsræður Pútíns hliðsett rússnesku þjóðina. Með villimannslegri árás á Úkraínu hefur hann fórnað áratuga langri félagslegri og efnahagslegri þróun og eyðilagt vonir Rússa um betri framtíð. Rússland verður nú alþjóðlegt úrhrak í áratugi.
Þegar ég hringdi í vin minn í Kænugarði til að komast að því hvað væri í gangi sagði hann mér að sprengjuskýli væru opin og fólk væri líka í felum í neðanjarðarlestarstöðvum. „Mjög svipað og seinni heimsstyrjöldin,“ sagði hann, áður en hann tók fram hversu undarlegt það væri að „maður sem talar svo mikið um skaðann sem stríðið getur valdið skuli fara fram með stríði gegn bróðurþjóð sinni“. Svo sneri hann spurningu minni að mér: „Seg þú mér hvað er að gerast. Það eruð þið Rússarnir sem hafið haldið áfram að kjósa þennan fasista.“
Þótt fullyrðingin sé skiljanleg þá er hún ekki alveg rétt. Það er rétt að Rússar kusu Pútín í fyrstu en hafa síðan bara gefist upp fyrir valdi hans á undanförnum árum vegna þess að atkvæði okkar skipta ekki lengur máli. Sömuleiðis er fullyrðingin um að 73% Rússa styðji aðgerðir Pútíns í Úkraínu hreinn áróður. Þúsundir safnast saman í rússneskum borgum og segja „nei við stríði“, þrátt fyrir fangelsanir og lögregluofbeldi. Í þetta sinn virðast Rússar ekki líklegir til að gefast upp án andmæla. Á næstu dögum og vikum getur heimurinn búist við mörgum vísbendingum til viðbótar um að Rússar vilji ekki þetta stríð.
Stalínismi dó ekki fyrr en Stalín gerði það. Það sama á við um Maóisma. Á þetta líka við um Pútínisma?“
