Þann 29. maí undirrituðu aðilar vinnumarkaðarins undir kjarasamninga til ársloka ársins 2018. Samkvæmt samningunum myndu lágmarkslaun starfsfólks hækka á samningsbilinu um samtals 31,1 prósent. Sumir hafa sagt þetta ríflega hækkun en aðrir að hún sé langt undir þeim hækkunum sem efri lög samfélagsins, forstjórar og þeir sem heyri undir kjararáð hafi skammtað sér.
En hugtökin lágmarkslaun eða byrjunarlaun segja ekki alla söguna. Því að í samningunum frá 2015 var sett inn ákvæði um að fólk undir tvítugu fái þau ekki nema að uppfylltum vissum skilyrðum.
Samið var um eftirfarandi: „18 og 19 ára fá 95 prósent af byrjunarlaunum. Ef 18 og 19 ára einstaklingar hafa starfað að minnsta kosti í 6 mánuði og að lágmarki 700 vinnustundir í starfsgrein eftir að 16 ára aldri er náð, eiga þeir rétt á byrjunarlaunum 20 ára.“ Þeir sem eru undir 18 ára aldri, og börn samkvæmt lögum, fá enn lægri prósentu af byrjunarlaunum.
Þetta kann að hljóma undarlega í ljósi þess að lágmarkslaun eiga að vera lágmarkið. 18 og 19 ára einstaklingar eru fullveðja fólk, sem oft á tíðum er komið með börn á sitt framfæri, reka eigið heimili og bera ábyrgð rétt eins og þeir sem eru orðnir tvítugir að aldri. Má því segja að eiginleg lágmarkslaun séu 5 prósentum lægri.
Vilhjálmur Birgisson, formaður Verkalýðsfélags Akraness, segir að Starfsgreinasambandið hafi sett sig upp á móti þessari tillögu við samningaborðið árið 2015. En VR og Efling, undir formennsku Ólafíu B. Rafnsdóttur og Sigurðar Bessasonar, hafi komið þessu í gegn í krafti fjölda félagsmanna sinna, sem telja um 52 prósent af þeim sem heyrðu undir samningana. „Þau tóku viðræðurnar yfir og stilltu öðrum upp við vegg. En þetta var harðlega gagnrýnt.“
Kom krafan frá atvinnurekendum?
„Ég geri fastlega ráð fyrir því. Þetta var allt í einu komið inn í drög að samningi þegar við í Starfsgreinasambandinu, landsbyggðar verkalýðsfélögin, komum að borðinu. Ég veit ekki hvernig nákvæmlega hvernig þetta komst þar inn.“
Athygli vekur að fiskvinnslufólk er ekki undir þessu ákvæði heldur fær full umsamin lágmarkslaun. Vilhjálmur leiddi þann kafla samningsins og gerði þá skýlausa kröfu um að ákvæðið ætti ekki við það fólk.
Þarf ekki að passa sérstaklega upp á ungt fólk þar sem það hefur ekki sterka rödd?
„Jú, ég á sjálfur barn sem er 19 ára. Þetta eru einstaklingar sem eru orðnir lögráða og sumir farnir að stofna fjölskyldur. Ég skil ekki af hverju þetta var sett inn. Það verður eitt af helstu verkefnum nýrrar forystu að koma þessu ákvæði frá.“
Gylfi Arnbjörnsson, formaður Alþýðusambands Íslands, segir að ákvæðið hafi komið að kröfu atvinnurekanda vegna mikillar hækkunar lágmarkslauna árið 2015. Atvinnurekendur hafi sett sig upp á móti svo mikilli hækkun og þá hafi þessi tillaga komið fram.
Hann segir að fordæmi séu fyrir því að mismuna fólki eftir aldri séu til staðar. „Til dæmis í Skandinavíu þar sem kjarasamningar miðast við 20 ára aldur. Þetta á sér alls konar fordæmi en við neitum því ekki að þetta sé umdeilanlegt. Síðan eru ákvæði um hækkun launa vegna starfsaldurs og aldurs.“
En eru þá lágmarkslaun í raun og veru aðeins 95 prósent af lágmarkslaunum þar sem ákveðin hópur er fyrir neðan þau?
„Jú jú. Lágmarkslaun miðast við tvítugt.“
Gylfi segist ekki kannast við að fiskverkafólk sé undanskilið ákvæðinu þó að það standi í kjarasamningi Starfsgreinasambandsins og Samtaka atvinnulífsins.
„Ákvæðið á hins vegar ekki við ef þú hefur einhverja starfsreynslu upp á visst marga tíma. Þeir sem hafa verið á fullum vinnumarkaði um vissan tíma eru þá strax á fullu kaupi 18 ára. Það er í raun og veru íhlaupavinnan sem fellur undan þessu. Þá skiptir það engu máli hvort það sé í dagvöruverslun eða fiskvinnslu.“
En ef fólk kemur glænýtt inn á vinnumarkaðinn 19 ára þá fær það ekki full lágmarkslaun?
„Þá eru þetta þeirra lágmarkslaun.“
Formaður verkalýðsfélagsins VR, Ragnar Þór Ingólfsson, segir að það sé eitt af hans helstu baráttumálum að „leiðrétta svikin við unga fólkið í síðustu samningum.“ Ragnar var í stjórn VR þegar skrifað var undir en setti sig upp á móti ákvæðinu.
„Ég samþykkti ekki þessa kjarasamninga og var sá eini í stjórninni sem greiddi atkvæði gegn þeim. Það sem gerðist var að unga fólkinu var einfaldlega fórnað sem er óþolandi. Gylfi ber ábyrgð á því og aðrir sem gerðu þennan samning.“
Verður skýlaus krafa gerð um að taka þetta ákvæði út í næstu samningum?
„Já. Við erum að borga fullorðnu fólki hlutfall af töxtum. Það er að vinna sömu vinnu og ætti að fá sömu laun. Það er algert lykilatriði hjá okkur að breyta þessu. Ég lít á þetta sem ekkert annað en mannréttindabrot.“
Hvernig þá?
„Það er talað um launajafnrétti. Launamun kynjanna og annað. Þarna er misræmi gagnvart unga fólkinu. Það er ekkert flóknara en það. Þetta verður til ævarandi skammar fyrir hreyfinguna.“
