Ljóst er af skriflegum heimildum og frásögnum fyrrverandi starfsfólks vöggustofa að foreldrum barnanna hafi í reynd verið meinað að umgangast börn sín meðan þau voru þar. Máttu ekki snerta þau eða halda á þeim heldur einungis sjá þau í gegnum gler.
Með þessu hafi tengsl barna við foreldra, og eftir atvikum systkini, rofin á mjög löngum tímabilum án þess að börnunum væri veitt persónuleg umönnun. Þá hafi opinbert eftirlit barnaverndarnefndar Reykjavíkur oft ekki í samræmi við lög þegar börn voru vistuð á vöggustofunum.
Þetta kemur fram hjá nefnd Reykjavíkurborgar sem rannsakaði starfsemi vöggustofanna að Hlíðarenda og hjá Thorvaldsensfélaginu árin 1949 til 1973. Í nefndinni voru Kjartan Björgvinsson landsréttardómari, Urður Njarðvík prófessor í barnasálfræði og Elly Þorsteinsdóttir félagsráðgjafi. Kynntu þau skýrslu sína á fundi í Ráðhúsi Reykjavíkur í dag.
Alls voru 1083 börn vistað á vöggustofunum á umræddu tímabili. Nefndin telur börnin hafa verið beitt illri meðferð, það er verklagið og starfshættina, fram til ársins 1967. Nefndin telur ekki hægt að slá því föstu að starfsfólk hafi viljandi beitt börnin ofbeldi eða illri meðferð. Kerfinu sé um að kenna.
Börnin voru send á vöggustofur einkum vegna fátæktar foreldra, vímuefnanotkunar, líkamlegra eða andlegra veikinda þeirra, húsnæðisvanda eða skorti á dagvistunarúrræðum. Þó skortir einnig mikið af upplýsingum um hvers vegna börn voru vistuð á þessum stofnunum.
Börnin fóru mjög sjaldan út, lágu lengi í rúmum sínum í óskreyttum herbergjum með fá eða engin leikföng. Allur matur var maukaður og öll börn mötuð. Skerti þetta hreyfiþroska barnanna, félagsþroska þeirra og málþroska. Tíðni tengslaraskana eru í kringum 30 prósent.
„Starfsfólkið greindi meðal annars frá því að börn hafi verið óeðlilega lengi í rúmum sínum. Þar að auki hafi ekki mátt mynda persónuleg tengsl við börnin,“ segir í skýrslunni. „Þá liggur fyrir samkvæmt frásögnum fyrrverandi starfsmanna að vöggustofan bauð upp á mjög takmarkaða örvun á skynjun og þroska barnanna.“
Gögn frá Tryggingastofnun sýna að 34,3 prósent þeirra sem vistuð voru lengur en einn mánuð á vöggustofunum hafa fengið örorkumat eða endurhæfingarlífeyri. Hjá öðrum á sama aldri er hlutfallið 22,4 prósent. Algengustu ástæður örorku eru geðraskanir og stoðkerfissjúkdómar.
14,4 prósent vöggustofubarnanna á umræddu tímabili eru nú látin en 8,6 prósent annarra jafnaldra þeirra.
Nefndin leggur til fjórar tillögur til úrbóta. Í fyrsta lagi eru það bótagreiðslur og yrði það stjórnvalda að meta upphæðir og hvernig því yrði framfylgt. Í öðru lagi að veita eftirlifandi vöggustofubörnum geðheilbrigðis og sálfræðiþjónustu. Í þriðja lagi að farið verði yfir gildandi framkvæmd og eftirlit barnaverndarmála. Að lokum að borgarráð meti hvort frekari rannsókna þurfi við, svo sem starfsemi vöggustofa eftir árið 1974.
