Gríðarlegur hallarekstur ríkissjóðs fjármagnaður með lántökum. Útgjöld margra stofnana hafa stóraukist. Sex starfsmenn eru á nýrri jafnréttisskrifstofu forsætisráðuneytis.
Hver veit nema sóttvarnalækni og heilbrigðisráðherra þóknist að heimila starfsemi líkamsræktarstöðva einhvern tímann á nýja árinu. Þá munu margir vakna við vondan draum, þreklitlir og átta sig á því að þeir eru orðnir fram úr hófi feitir eftir ofát og kyrrsetur í farsóttinni.
Dæmi af útþenslunni
En fitan hleðst víðar en á maga og læri landsmanna. Fyrir hálfum mánuði gerði ég að umtalsefni hér á þessum vettvangi mikla útþenslu forsætisráðuneytisins. Starfsmenn þess væru nú orðnir 54 talsins en hefðu verið 35 fyrir áratug – í tíð Jóhönnu Sigurðardóttur – og aðeins fimmtán í forsætisráðherratíð Þorsteins Pálssonar. Fyrir einu og hálfu ári var stofnuð skrifstofa jafnréttismála í ráðuneytinu. Þar starfa sex – allt konur – og væntanlega að jafnréttismálum (þó lítið fari fyrir jafnréttinu í kynjahlutföllum meðal starfsmanna skrifstofunnar).
Skrifstofustjóri jafnréttisskrifstofu forsætisráðuneytis er Steinunn Valdís Óskarsdóttir, sem var þingmaður Samfylkingarinnar á árunum 2007–2010. Þrír starfsmenn eru lögfræðingar, einn er titlaður sérfræðingur og einn „aðstoðarmaður ríkisstjórnarinnar í jafnréttismálum“. Kunnugir telja að rekstur þessarar skrifstofu kosti um 100 til 120 milljónir á ári en á fjárlögum næsta árs er gert ráð fyrir 926,3 milljónum króna til reksturs aðalskrifstofu forsætisráðuneytis.
Skrifborð á skrifborð ofan
Stofnun og starfsemi þessarar skrifstofu í forsætisráðuneytinu er fróðlegt að skoða í ljósi þess að starfandi er sérstök ríkisstofnun sem nefnist Jafnréttisstofa og er staðsett á Akureyri. Þar eru átta starfsmenn, fimm eru titlaðir sérfræðingar, einn lögfræðingur, einn rekstrarstjóri og einn framkvæmdastjóri. Á fjárlögum næsta árs er gert ráð fyrir 162,3 milljónum til starfrækslu Jafnréttisstofu.
Eðlilegt er að skattgreiðendur spyrji sig hvers vegna þörf sé á sérstakri jafnréttisskrifstofu í forsætisráðuneytinu þegar fyrir er ríkisstofnun sem eingöngu er helguð málaflokknum. Getur ekki verið að óþarfa fitulag hafi hlaðist á ríkisreksturinn í góðæri undanfarinna ára? Aldrei skortir þó göfugan ásetning þegar báknið blæs út – enda er leiðin til ánauðar vörðuð fögrum fyrirheitum líkt og dæmin sanna.
Gríðarlegur hallarekstur
Jafnréttisskrifstofan var bara tekin sem dæmi um þenslu í opinberum rekstri en hvarvetna blasir við að útgjöld hafa stórhækkað og starfsmönnum fjölgað. Veirukreppan gerir það að verkum að skera þarf niður kostnað í einkageiranum og atvinnuleysi mælist meira en nokkru sinni. Þrátt fyrir þetta er enginn hörgull á nýjum útgjaldahugmyndum hins opinbera og meira að segja er komin fram sú hugmynd að ríkissjóður eigi að fjármagna hallarekstur sveitarfélaga sem þó hafa sína eigin tekjustofna.
Samkvæmt fjármálaáætlun verður halli á rekstri ríkissjóðs fram til ársins 2025 og skuldir hins opinbera eru að tvöfaldast um þessar mundir. Gert er ráð fyrir því að rekstrarhalli ríkissjóðs á þessu ári muni nema 269,2 milljörðum króna og nálega sömu upphæð á næsta ári, eða 264,2 milljörðum. Þessi gríðarlegi hallarekstur er fjármagnaður með lántökum. Stjórnmálamenn hafa kosið að horfast ekki í augu við vandann – þeir ætla að velta honum alfarið yfir á skattgreiðendur framtíðarinnar.
Hér ræður án efa miklu að aðeins tæpir níu mánuðir eru til alþingiskosninga og stjórnmálamenn vita sem er að það er til muna auðveldara að afla atkvæða með því að útdeila peningum annarra en koma fram með hugmyndir um ráðdeild og sparnað. En aðhald er þó óumflýjanlegt. Í reynd er bara verið að fresta vandanum.
Auka má framleiðni hjá hinu opinbera
Í áliti Viðskiptaráðs við fjárlagafrumvarpið og fjármálaáætlun er bent á að svigrúm til útgjaldaaukningar verði í öllu falli lítið sem ekkert á næstu árum og því sé nauðsynlegt að „koma auga á alla þá útgjaldaliði sem má umbreyta og auka þar með getu hagstjórnarinnar til að brúa gatið sem er að myndast í opinberum fjármálum,“ eins og það er orðað.
Viðskiptaráð hefur skorað á stjórnvöld að horfa til tækifæra til að auka framleiðni í opinberum rekstri og forgangsraða verkefnum. Ráðið bendir á að óraunhæft sé „að hið opinbera takist á við þær áskoranir sem framundan eru með því að hækka skatta enda eru skattar hér með því hæsta sem gerist í þróuðum ríkjum“.
Að mati Viðskiptaráðs þarf að skilgreina betur hlutverk hins opinbera í samfélaginu. Í nýlegri skýrslu ráðsins sem ber nafnið „Hið opinbera: Meira fyrir minna“ er meðal annars bent á að skattgreiðslur hafi aukist umtalsvert síðustu fimm árin sem eðli máls samkvæmt hefur letjandi áhrif á einkaframtak og dregur úr hagvexti og þar með lífsgæðum borgaranna.
Tækifæri fyrir stjórnmálamenn
Í reynd þarf að innleiða nýja hugsun í opinberum rekstri; leita leiða til sparnaðar og stuðla að aukinni virðingu fyrir fjármunum skattgreiðenda. Stjórnmálin eru bersýnilega lent í ógöngum hér landi þegar við blasir að ekki á að vinda ofan af skuldum ríkissjóðs í fyrirsjáanlegri framtíð. Tillögur Viðskiptaráðs eru ágætt leiðarljós í þessum efnum og tímabær áminning. Hugvitssamir stjórnmálamenn og hliðhollir atvinnulífi ættu að taka tillögum Viðskiptaráðs fagnandi. Það er nefnilega vel hægt að afla atkvæða hjá þeim hluta þjóðarinnar sem ofbýður bruðlið – eða skulum við segja spikið sem óhjákvæmilega þarf að hrista af ríkisrekstrinum
