Hér er grein eftir Einar Má Guðmundsson, birtist fyrst í Morgunblaðinu á sunnudag.

— — —

I started out on Burgundy but soon hit the harder stuff. Svo segir Bob Dylan í laginu Just like Tom Thumb´s Blues af plötunni Highway 61 Revisited. Það er hafið yfir allan vafa, Highway 61 er tímamótaverk, hvað svo sem það merkir. Jú, ætli tímamótaverk þýði ekki það sama og meistaraverk, sem sé verk sem okkur finnst heimurinn ekki geta verið án. Highway 61 Revisited myndar eins konar þríleik, á eftir Bringing it all back home en á undan Blonde on Blonde. Þar var dægurtónlist lyft á hærra plan með aðstoð skáldskaparins og þurfum við ekkert að fara nánar út í það þó það væri út af fyrir sig gott efni í ritsmíð. Í kvikmynd Martin Scorsese No Direction Home er farið vandlega yfir þetta tímabil; forsendur þess, andóf og allan pakkann.

En hugum nánar að orðunum: I started out on Burgundy but soon hit the harder stuff. Ég byrjaði á rauðvíni en fór fljótt út í eitthvað sterkara. Það er víst gangur mála. Að vísu sagði einn góður dópisti að allir byrjuðu á móðurmjólkinni, en ég fór að hugsa hvort með sama hljómfalli mætti segja: Ég byrjaði í pólitík en fór strax að pæla í peningum. Eða: Ég byrjaði í pólitík en varð fljótt milli. Eða: Ég byrjaði í pólitík og spilltist á svipstundu. Í góðærinu var sagt að menn ættu bara að ganga í Framsóknarflokkinn og þá væru þeir komnir á hlutabréfamarkaðinn. Það sagði mér maður sem þekkir mjög vel til í Framsóknarflokknum, fyrrverandi meiriháttar maður þar, að flokkurinn hafi verið vinnumiðlun fyrir menn sem vildu komast í bitlinga og viðskipti. Þannig notaði hann stjórnarsetuna. Flokksskírteinið var tekið sem prófgráða, hæfnisvottorð. Það voru jafnvel búnar til stöður handa framsóknarmönnum. Mönnum var raðað á jötuna. Forystumenn Framsóknarflokksins virðast ekki hafa verið að hugsa hvað þeir gætu gefið þjóðfélaginu með vitsmunum sínum og tillögum, heldur hvað þeir gætu tekið út úr þjóðfélaginu með vitsmunum sínum og tillögum. Halldór Ásgrímsson var einn af arkítektum gjafakvótakerfisins og hafði sjálfur hag af því en Finnur Ingólfsson fékk ásamt félögum sínum einkavæddan banka upp í hendurnar. Ný forysta Framsóknarflokksins virðist ekki ætla í neitt uppgjör við þennan arf heldur situr hún föst í hjólförum hans. Þessi hugsunarháttur Framsóknarmanna, sem smituðust af frjálshyggju og fengu stórborgarglýju í augun, er í merkilegri mótsögn við sígilda samvinnustefnu og upphafsár Framsóknarflokksins, við menn einsog Jónas frá Hriflu. Hvað sem mönnum finnst um Jónas frá Hriflu, hann var afturhaldssamur á sumum sviðum en framfarasinnaður á öðrum, þá var þar fyrir maður sem brann fyrir þjóð sína og þjóðfélagið, alveg öfugt við hinn nútímalega framsóknarmann, sem keppist við að taka allt út úr þjóðfélaginu sem hann getur. Þessi sinnaskipti Framsóknarflokksins kölluðu þeir sjálfir að nútímavæða flokkinn, svipað og nútímavæðingin sem herjaði á Samfylkinguna fjarlægði hana frá verkalýðnum og öllum almenningi. Sjálfstæðisflokkurinn hefur hins vegar alltaf verið flokkur flokksskírteinanna og markvisst nýtt sér þá stöðu sína, þó þar hafi líka verið framfararmenn innanborðs, en þeir eru löngu horfnir af sjónarsviðinu, eða réttara sagt, voru keyrðir í kaf af frjálshyggjunni. Sjálfstæðisflokkurinn situr uppi með arf frjálshyggjunnar þar sem vanhæft sérgæslufólk situr í fyrirrúmi, fólk lítilla sanda og sæva, sem lítið kann fyrir sér í þjóðfélagsumræðu, alið upp við lúxusvanda og sérgæsku, þann hugsunarhátt að lífið snúist um að græða á daginn og grilla á kvöldin.

…

When you are lost in rain in Juarez. Nú dettur mér annað í hug. Í laginu Just like Tom Thumbs blues á Highway 61 revisited segist Bob Dylan, eða röddin í laginu, hafa byrjað í rauðvíni en síðan leiðst út í sterkari efni. Lagið hefst með þessum orðum, When you are lost in rain in Juarez, þegar þú ert villtur í regninu í Juarez. Ég kom einmitt til borgarinnar Juarez í Mexíkó skömmu áður en allt hrundi á Íslandi, en ég var ekki villtur og það rigndi ekki. Borgin Juarez – eða Ciudad Juarez – er við landamæri Mexíkó og Bandaríkjanna og hefur verið mikið í fréttum vegna þess vafasama heiðurs að vera talin mesta glæpaborg í heimi. Fyrir skömmu sagði lögreglustjóri borgarinnar af sér vegna hótana eiturlyfjabarónanna um að tveir lögregluþjónar myndu hverfa á dag og þegar eiturlyfjabarónarnir segja að tveir lögregluþjónar muni hverfa á dag þá er það bara þannig. Mexíkóar sjálfir gefa lítið fyrir borgina Juarez, segja hana ljóta og ekkert sérstaklega mexíkóska og Bandaríkjamenn líta í hæsta lagi á hana sem ódýran veitingastað og gott diskótek. Þeir eru að vísu varaðir við að fara þangað núna, en ungt fólk frá El Paso skreppur þarna yfir um helgar og lætur viðvaranir sem vind um eyru þjóta. Borgin Juarez kemur talsvert við sögu í bíómyndum, bókmenntum og tónlist, ekki bara hjá Bob Dylan. El Paso í Bandaríkjunum og Juarez í Mexíkó eru strangt til tekið sama borgin. Það eru bara landamæri og múr sem skilja þær að. Múrinn á milli Bandaíkjanna og Mexíkó er einkonar “Berlínarmúr” alþjóðakapítalismans. Hann skilur að alþjóðasamfélgaið og hina vanþróuðu, okkur og hina. Hljóðfæraleikarnir sem léku með Elvis Presly héldu þar til, fóru frá El Paso yfir landamærin til Juarez. Þá voru borgirnar mun minni, eiginlega bara lítil þorp miðað við þann stórborgarbrag sem nú ríkir. Kvikmyndin fræga No country for old man sækir innblástur þangað. Í El Paso er stærðar herstöð. Mér var sagt að ungu hermennirnir sem ég sá á flugvellinum væru á leið til Íraks. En það er fleira sem freistar Bandaríkjamanna í Juarez en ódýrt áfengi, fíkniefni og diskótek, þar er líka ódýrt vinnuafl. Þangað flytja bandarísk auðfyrirtæki verksmiðjur og minnka um leið framleiðslukostnaðinn. Í borginni Juarez er risastórt fátækrahverfi, eitt það stærsta í Rómönsku Ameríku, endastöð þeirra sem vilja komast yfir landamærin en komast ekki lengra og verða eftir. Þar rennur ekkert vatn og húsin eru mismunandi heil. Samt hlaupa börnin þar um og brosa. Hinum megin í borginni er auðkýfingahverfið, en þar hlaupa engin börn, heldur standa öryggisverðir við hliðin og allt er girt gaddavír. Þar búa eiturlyfjabarónarnir sem ráða því sem þeir vilja ráða. Stundum fá þeir unglingana úr fátækrahvefinu til að taka sendingu yfir landamærin. Fyrir kíló af kókaíni fá unglingarnir 25.000 dollara. Það eru einsog tíu árslaun í verksmiðjunni sem er eina hugsanlega vinnan sem í boði er. Ef unglingarnir eru teknir lenda þeir í einkareknu bandarísku fangelsi og halda strangt tiltekið áfram að vinna í verksmiðjunni. Þetta er kerfi sem yfirstéttir beggja landanna, Mexíkó og Bandaríkjanna, hagnast á og með vissum hætti fullkomin endurspeglun á frelsi markaðsaflanna og harðstjórn þeirra. Þetta er frjálshyggjan í hnotskurn. Þarna ræður hún lögunum og frelsinu.

Vald eiturlyfjabarónanna í Mexíkó yfir mexíkósku efnahaglífi er á margan hátt hliðstætt valdi viðskiptalífsins yfir Íslandi fyrir daga bankahrunsins. Barónarnir okkar hirtu kvótann og bankana eða gáfu þetta vildarvinum, létu afnema lög og reglur og hófu síðan styrjöld gegn velferðarkerfinu. Eða réttara sagt: Einsog í Mexíkó buðust þeir til að sjá um þetta allt saman. Háskólana, söfnin, menninguna. Viðskiptaháskólar styrktir af fyrirtækjum, sálfræðideildir af lyfjarisum. Á Íslandi  skuldsettu auðjöfrarnir þjóðfélagið og gáfu því gjafir, kökumola frjálshyggjunnar, rifu síðan út úr því bestu bitana og hirtu þá sjálfir. Eiturlyfjabarónarnir í Mexíkó hafa stjórnmálmenn í vasanum og ef þeim er ekki hlýtt hverfur fólk. Það er alla vega ein kenningin um hin tíðu mannshvörf í borginni Juarez. Borgin fer á forsíður heimsblaðanna, skelfing grípur um sig en síðan eru kröfur barónanna uppfylltar. Er þá allt kyrrt um hríð. Á Íslandi var viðskiptalífinu bara hlýtt. Stjórnmálamenn voru einsog hundar í bandi, en enginn þeirra virðist skammast sín. Við skulum hætta að velta okkur upp úr siðferði þessa. Þetta var ekki siðferði. Þetta var hagkerfi. Svo góð er samvinnan á milli löggæslunnar og glæpamannanna í Mexíkó að fyrir nokkrum árum var lögreglustjórinn í Juarez nappaður með nokkur kíló af kókaíni við landamærin, en hann var einmitt á leiðinni á fund til að skipulega stríðið gegn eiturlyfjunum, war on drugs, og um borgina fljúga sögur þess efnis að jafnvel bandaríska fíkniefnalögreglan sé í vasanum á barónunum. Þetta kunna að vera ýkjusögur en kenning barónanna er sú að enginn standist tilboð þeirra, upphæðirnar sem þeir bjóða. Höfum við heyrt þessa setningu áður, annars staðrar, í öðru samhengi? Voru til menn sem trúðu að enginn stæðist auð þeirra, völd og visku?

…

How they blackmailed the segent-at-arms into leaving his post … Já hlustið á Just like Tom Thumbs Blues. Bob Dylan er með þetta á hreinu. Hluti af hagnaði eiturlyfjabarónanna rennur í kosningasjóði stjórnmálamanna og í atvinnustarfssemi þjóðfélagsins. Hákólar, sundlaugar, kaffihús, þú veist aldrei hvað barónarnir eiga. Hvernig er með íslensku kosningasjóðina, dýru prófkjörin, skúffufyrirtækin? When you are lost in rain in Juarez … Nei, þú þarft ekki að dvelja lengi í borginni Juarez þar til þú ferð að heyra  ótrúlegustu sögur og mexíkóskir sögumenn gefa löndum okkar lítið eftir. Minni þeirra nær langt aftur í aldir. Framliðið fólk gefur sig fram, alveg óumbeðið. Mér var sögð saga af sagnfræðingi sem var sérfræðingur í Viktoríutímanum. Hann var menntaskólakennari í bæ ekki langt frá Juarez og hafði bara rétt í sig og á. Hann var sagður hvers mann hugljúfi og skemmtilegur og klár. Einn daginn hófust miklar endurbætur við hús hans, það hækkaði um heila hæð og þegar upp var staðið stóð þar alveg nýtt hús. Nokkrum vikum seinna stóðu tveir glænýjir bílar á hlaðinu og maðurinn sem hafði verið látlaus var allt í einu orðinn skreytinn og tilgerðarlegur í klæðaburði. Fólkið í nágrenninu pískraði en enginn sagði neitt upphátt. Svo bankaði lögreglan á dyrnar. Hann fór inn en kom fljótlega út aftur og hélt uppteknum hætti en nú í gegnum fyrirtæki sem selur fornmuni. Hér heima á Íslandi heyrði ég líka sögu af mjög klárri stelpu, sem var nýútskrifuð úr viðskiptafræði og fékk vinnu í Fjármálaeftirlitinu. Hún vildi fá svör við ýmsum áleitnum spurningum. Hún var ekki búinn að vinna þar lengi þegar henni var boðið annað starf hjá fjármálafyrirtæki, margfalt hærri laun, greiðslukort, bíll og ferðalög á Saga Class með stjórnmálamönnunum, þessum ofurhæfu. Í Mexíkó er höndlað með eiturlyf. Maður getur spurt hverskonar þjóðfélag stundar slíkan iðnað og líka hvers konar þjóðfélag þarf á honum að halda. Á Íslandi var höndlað með peninga, peninga sem runnu á milli sömu handa í afar flókinni hringrás, þar sem hlutverk stjórnmálamanna var að afhenda peningamönnum staði og stofnanir og þar sem peningamenn og stjórnmálamennn voru stundum sömu mennirnir í sama flokki.

…

Ég kom til Mexíkó og þeir sögðu mér margar sögur. Einn sagði mér frá þorpinu þar sem hann var fæddur. Hann lýsti því einsog auðnarlegu þorpunum sem finna má í smásögum Gabriel Garcia Marquez. En einn daginn flutti þangað maður. Hann sá að þorpið lá vel við viðskiptum. Hann keypti eyðibýli í útjaðri þess, lét leggja þar flugbraut og tók svo til óspilltra málanna. Götubörn og betlarar hurfu úr miðbænum, hann var endurbyggður með kaffihúsum og verlsunum. Lögreglan fékk nýja búninga og lögregluþjónarnir sem höfðu verið úrillir, feitir og fátækir ljómuðu allt í einu af gleði og blístruðu. Nýtískuleg sundlaug opnaði og háskóli spratt upp á milli kaktusanna. Það kom nýr borgarstjóri, hámenntaður tannlæknir. Einu óskráðu lögin voru þau að maðurinn sem byggði býlið í útjaðri bæjarins, hann hafði sundlaugina út af fyrir sig og félaga sína á miðvikudögum. Laugin var opin en það fór enginn í hana á miðvikudögum. Eru allir búnir að gleyma unglingspiltunum sem hurfu með 250 milljónir úr landi og lögðu inn á gjaldeyrisreikning annars þeirra, gott ef ekki í Dubai, nátengdir æðstu mönnum viðskiptalífsins. Þeir voru teknir til yfirheyrslu en sleppt af því að þeir voru ekki að gera neitt ólöglegt, bara að fylgja reglunum og vinna heimavinnuna. Um svipað leyti var maður staðinn að því að stela pulsupakka og sinnepi í verlsun 10 – 11 við Austurstræti. Hann hafði áður verið dæmdur fyrir hliðstæð afbrot, enda hlaut hann margra mánaða tugthúsvist og situr nú á Hrauninu. Var einhver að tala um réttlæti? Kannski Jón Hreggviðsson …

…

I started out on Burgundy … Sögumaðurinn í lagi Bob Dylans kom stálhraustur til Juarez en fór þaðan fölur sem draugur. Ég kom nokkuð brattur heim frá Juarez og skrifaði hjá mér eftirfarandi línur í september 2008: “Annað sem Norðurhjaramanni verður ljóst í borginni Juarez er hvað velferðarkerfið og sú almenna samhjálp sem við þó eigum skiptir gríðarlegu máli, bara sú staðreynd að hér kunna allir að lesa. Mexíkóar líta á okkur sem kraftaverk. Látum því ekki velferðarkerfið á útsölu. Burgeisarnir eru búnir að fá nóg: fiskimiðin, bankana, flugfélög, síma, og við sjáum hvað er að gerast. Segjum Nei áður en víggirðingarnar rísa í kringum húsin og fátækrastyrkurinn verður jafn eftirsóttur og í gamla matadorspilinu.” Þetta átti að vera lokasetningin í pistli í þættinum Mannamál á Stöð tvö. Stjórnandinn, Sigmundur Ernir Rúnarsson, var búinn að segja mér að hringja og bóka tíma. Ég gerði það. Þá sagði hann eftir smá vífilengjur: “Við vorum eiginlega að hugsa um að hvíla þig.” Þá sagði ég: “Ég er ekkert þreyttur.” Stjórnandinn hikaði en sagði svo: “Þetta er skipun frá yfirborðurum mínum.” Ég djókaði við hann um yfirboðarana en það náði ekkert lengra. Stjórnandinn hafði fullan rétt til að reka mig. Málið skaut svo upp kollinum fyrir hreina tilviljun. Færeyska sjónvarpið tók við mig viðtal og ég nefndi þetta í framhjáhlaupi, í samhengi við eigendavaldið yfir fjölmiðlum. Fréttin flaug í vefmiðla og blöð og Sigmundur Ernir svaraði spurningunni um sannleiksgildi orða minna. Hann sagði: “Þetta heitir á mannamáli þvættingur. Ég hef fullkomið ritsjórnarlegt frelsi.” Fjölmiðlamaðurinn hikaði ekki við að ljúga og virtist ekkert hafa fyrir því. Skömmu seinna rak Reynir Traustason ungan blaðamann. Einnig hann neitaði öllu þar til blaðamaðurinn dró upp lítið teip. Sigmundur Ernir fylltist vandlætingu á bloggi sínu og krafðist afsagnar Reynis. Samkvæmt Sigmundi Erni má því alveg ljúga þar til það kemst upp. Ekki fór nefnilega mikið fyrir “ritstjórnarfrelsinu” skömmu síðar þegar Sigmundur Ernir var sjálfur rekinn, en þá sagðist hann loksins “laus úr klóm auðmannanna”. Nú er Sigmundur Ernir á leiðinni á þing, Hann býður sig fram fyrir Samfylkinguna fyrir norðan. Mun hann vita hvernær hann er frjáls og hvenær í kóm auðmanna? I´m going back to New York City, I do believe I´ve had enough, en þannig endar blúsinn um Tuma þumal.