Bókardómur
Elsku drauma mín. Minningabók Sigríðar Halldórsdóttir er minningabók sem tekur sig mátulega alvarlega. Skrásetjari er Vigdís Grímsdóttir og verkið er frásögn Sigríðar Halldórsdóttur, dóttur Auðar Sveinsdóttur og Halldórs Laxness. „Sigga hefur alltaf verið orðheppin, djörf og dásamlega hortug,“ segir Edda Björgvinsdóttir um hana á bls. 239 og þannig má raunar lýsa sögunni allri.
Frásögnin er reglulega brotin upp af stuttum samtalsbrotum Vigdísar og Sigríðar sem gefa verkinu á köflum tilgerðarlausan viðtalslegan tón. Það sem er einna áhugaverðast við söguna er sjónarhornið og valið á umfjöllunarefninu. Það hefði væntanlega legið beinast við að sníða frásögnina í kringum nóbelsskáldið og tappa þannig af feitum fjármunabrunni fyrir jólin. En sú leið er ekki farin. Þó svo skáldið og faðirinn gegnumsýri alla frásögnina er sviðsljósinu ekki beint einvörðungu að honum. Því er frekar beint að Auði, móður Sigríðar.
Eins og Sigríður kemst svo vel að orði í fyrri hluta bókarinnar, þá á hún sér færri minningar sem tengjast móður sinni heldur en föður. Líklega er það vegna þess að þannig virkar minnið einfaldlega. Við minnumst frekar þess sértæka en þess almenna, og þar sem móðirin er alltumlykjandi í æsku og lífi Sigríðar (nema þegar hún er í burtu), má það teljast ákveðið afrek að birta svo heildstæða mynd af henni sem manneskju, jafnórökrétt og það hljómar. Lesendur fá líka að kynnast Auði Jónsdóttur, dóttur Sigríðar, auk margra fleiri skemmtilegra karaktera. Sú persóna sem Sigríður gengur næst er þó ekki móðirin Auður Sveinsdóttir, heldur er það hún sjálf, enda er bókin ekki ævisaga Auðar, heldur minningabók Sigríðar Halldórsdóttur. Sigga mátar sjálfa sig við persónurnar sem hún greinir frá og er þá sérlega áhugaverð greining hennar á móður sinni. Sem afurð hippatímabilsins og aukinna jafnréttishugmynda, gerir Sigríður innblásinn samanburð á sér og móður sinni, sem er afurð allt annarra samfélagsgilda.
Í verkinu birtist kvenlægara sjónarhorn á nóbelsskáldið en gengur og gerist hjá þeim sem fjallað hafa um hann. Er Elsku drauma mín. Minningabók Sigríðar Halldórsdóttur þar af leiðandi kvennabókmenntir? Kvennabókmenntir eru vandmeðfarið hugtak ekki síst vegna þess að þær lýsa einkennum sem sannarlega fyrirfinnast, en að sama skapi verður hugtakið forsenda þess að þau fyrirfinnist. Nú vill gagnrýnandi helst ekki fara of langt út í greinafræði og tilgreina að bókmenntagreinar séu vissulega lýsandi fyrir tiltekinn flokk verka, en að greinarnar sem slíkar hafi einnig áhrif á þær bókmenntir sem á eftir koma, hvort sem þær eru skrifaðar inn í greinina eða gegn henni. En svo langt sem hugtakið kvennabókmenntir nær, þá held ég að Elsku drauma mín sé kvennabókmenntir í orðsins fyllstu og bestu merkingu.
Sagan leitast við að sýna veruleika kvennanna í lífi Sigríðar og Halldórs Laxness sem minna hefur verið fjallað um í öllum þeim aragrúa bóka sem hafa komið út um nóbelsskáldið. „Mamma er nefnilega hluti af órjúfanlegri heild, hún er partur af einingu, hin hliðin á þeim peningi sem lífið þeirra pabba saman er.“ segir Sigríður á bls. 164 og kristallar í raun alla frásögnina. Eins og oft var sagt um kvenrithöfunda á árum áður, að þær hefðu verið heppnar að eiga skilningsríka feður og þolinmóða eiginmenn, þá má það sama segja um Halldór af lýsingu Sigríðar að dæma. Hann var afar heppinn að eiga Auði konu sína og börnin sem voru honum fádæma skilningsrík og þolinmóð.
Bygging bókarinnar er ólík dæmigerðum ævisögum (sem í gegnum tíðina hafa flestar verið skrifaðar af karlmönnum) að því leyti að hún fer ekki eftir línulegri tímaröð. Í staðinn tengir sögumaður mismunandi minningabrot sem saman mynda heildstæða frásögn þegar upp er staðið. Þannig byrjar bókin á æsku Sigríðar sjálfrar, segir næst frá börnum hennar, fer svo aftur í æsku Sigríðar og heldur áfram að stökkva á tímalínunni þar til yfir lýkur. Þetta gerir frásögnina duttlungafyllri en ella og jafnvel skáldlegri. Með klisjukenndum og úr sér gegnum rökum mætti benda á að frásögnin verði þar af leiðandi kvenlegri. Að auki er ekki litið framhjá þeirri staðreynd að ævisögur, líkt og fjarstæðukenndustu fantasíur, lúta sömu formúlum og reglum og skáldsögur. Frásögnin fær þannig ekki að líða fyrir „sannleikann“ hver sem hann nú er, og bendir Sigríður oftar en ekki á að hún nenni stundum alls ekki að kafa djúpt í ákveðin atriði sem Vigdís Grímsdóttir spyr samviskusamlega út í. Sigríður vill líklega forðast það að fjalla um eitthvað sem er alveg augljóst. Henni fer betur að grafa og greina, enda verður bókin áhugaverðari fyrir vikið. Að auki hefur Sigríður fengið fólk sem er náið henni til þess að skrifa um hana pistla sem hún birtir svo í bókinni. Þá segir hún um þann gjörning á bls. 84 að „Það eina sem ég bað þau um, lengst allra orða, var að skrifa ekki einhverja lúðalega minningagrein; ég tók það fram þó að ég ætti ekki endilega von á að þau gerðu það.“
Í öllum þeim ævisögum og skáldævisögum sem sagðar hafa verið um Halldór Laxness er, að mati gagnrýnanda, mikilvægt að spyrja sig hvort frásögnin væri jafnáhugaverð ef ekki væri fyrir þá staðreynd að frægasti rithöfundur Íslands er þar umfjöllunarefni að einhverju leyti. Þessi spurning á einnig við um Elsku drauma mín. Fyrir þær sakir að vera frásögn konu sem hefur átt í basli við fyrirframgefið kynhlutverk sitt og móður sinnar, fer sínar eigin leiðir með misjöfnum árangri, en segir jafnframt á bls. 208: „Ég hefði átt að vera óþægari í lífinu.“ má fullyrða að Elsku drauma mín fellur ekki á því prófi. Sagan er fallega skrifuð og listilega samsett með gáskafullum útúrdúrum og femínískum undirtón.
Það er nákvæmlega ekkert lúðalegt við Elsku draumu mína.
