Sigurður Árni Reynisson, kennari og fyrrverandi lögreglumaður, veltir fyrir sér hugtakinu „sakborningur“ í aðsendri grein á Vísir.is í dag. „Hvernig það er að vera sakborningur og hvernig það er að standa í landinu á milli sakleysis og sektar á meðan réttlætið hangir óséð í loftinu?“ skrifar Sigurður en hann hefur sjálfur upplifað þetta ástand.
Árið 2017 var hann sakfelldur fyrir ofbeldi gegn fanga og dæmdur í skilorðsbundið fangelsi. Var hann sakaður um að hafa skellt fanganum harkalega upp við vegg svo viðkomandi hlaut áverka á hnakka. Sigurður hefur tjáð sig hreinskilnislega um þessa reynslu og viðurkennt mistök í málinu. Hann gætti þess að koma heiðarlega fram á öllum stigum málsins og segir hann það hafa bjargað geðheilsu hans í þessum hremmingum.
Í greininni bendir Sigurður á að það að vera sakborningur sé ákveðin tímabundin réttarstaða en fólki hætti til að yfirfæra hugtakið yfir á manneskjuna alla. Mikilvægt sé að falla ekki í þá gryfju að skilgreina manneskjur út frá þessari réttarstöðu. Sakborningur sé hvorki sekur ná saklaus heldur staddur þar mitt á milli. Sigurður skrifar:
„Það er skrýtið hvernig eitt orð getur breytt öllu. Það þarf ekki að vera dómur, ekki opinber yfirlýsing, ekki ályktun um sekt eða sakleysi. Stundum er nóg að verða kallaður sakborningur. Það er ekki dómsorð, heldur réttarstaða, hugtak sem á að vera hlutlaust, en í samfélaginu lifir það sínu eigið lífi. Það er eins og orðið sjálft dragi upp skugga, jafnvel áður en nokkuð hefur verið rannsakað eða niðurstaða liggi fyrir. Sakborningur á að vera manneskja í ferli, en hjá mörgum verður sakborningur manneskjan sjálf.
Flestir Íslendingar hugsa sjaldan út í þetta hugtak. Þetta er eitthvað sem heyrist oftast í fréttum eða í dómasamantektum. En þegar maður lendir sjálfur í þessari stöðu finnur maður hversu þungt þetta getur verið þrátt fyrir að enginn hafi sagt mann sekan. Þetta er staða sem á að byggja á sakleysisreglunni, því að hver maður er saklaus uns sekt er sönnuð. En óskrifuð regla samfélagsins er stundum önnur og hún er sú að sakborningur er oft sá sem almenningur telur vera seka aðilann í rannsókninni, og í huga margra er það nóg.“
Hann lýsir síðan þeirri upplifun að verða sjálfur sakborningur og hvernig það breytti því hvernig sumir litu á hann:
„Ég man augnablikið þegar ég fékk símtalið sem breytti stöðu minni úr borgara í sakborning. Það var eins og lífið væri enn í gangi, en ég sjálfur var settur á pásu. Sama dag var ég með börnunum mínum, sinnti vinnunni minni og hló að einhverju sem einhver sagði. En innan í mér var sett fram ný staða, þú ert nú sakborningur. Þú ert hluti af ferli sem þú hafðir ekki hugsað mikið um áður en það bankaði upp á hjá þér. Það tekur ekki frá manni heiðarleikann eða karakterinn, ekkert frekar en það breytir ekki hvernig maður elskar eða vinnur. En það breytir því hvernig sumir horfa á mann.“
Sigurður segir að djúp einsemd fylgi því að verða sakborningur. Sumir forðist mann þá af kurteisi en aðrir af ótta. Enn aðrir dæmi mann fyrirfram án þess að þekkja staðreyndir málsins. Hann segir ferlið hafa verið erfitt en það hafi ekki verið réttarkerfið sem reyndist honum verst heldur viðhorfið sem sumir höfðu til hans án þess að þekkja staðreyndirnar.
Sigurður segir ennfremur um þá upplifun að vera sakborningur:
„Enginn stendur eftir ósnortinn eftir að hafa verið með stöðu sakbornings. Maður lærir að treysta innra jafnvægi sínu, ekki álitum annarra. Maður lærir að bíða. Maður lærir að þegja, jafnvel þegar maður vill hrópa. Og maður lærir að meta hvað það þýðir að hafa gildi, vera trúr sjálfum sér og að standa þó stormurinn leiki um mann. Að lokum hef ég komist að þeirri niðurstöðu að orðið sakborningur segir í raun mest um kerfið, en lítið um manneskjuna. Hún stendur áfram eftir, þó að allt annað hafi riðlast. Ef það er eitthvað sem ég vil að fólk taki með sér úr þessari hugleiðingu, þá er það þetta. Sakborningur er staða, ekki maður. Og staðan þarf ekki að skilgreina lífið, ekki nema við leyfum henni það.“
Greinina má lesa hér.
