Greina mátti breyttan tón hjá Donald Trump, forseta Bandaríkjanna, á blaðamannafundi í kjölfar leiðtogafundar NATO í Haag í Hollandi í gær, til annars vegar NATO og til Úkraínustríðsins. Trump sagði m.a. að Vladimir Putin, forseti Rússlands, væri ekki á réttri leið, og virtist hann varpa meiri ábyrgð á hendur honum vegna Úkraínu-stríðsins en áður. Trump og Zelensky, forseti Úkraínu, áttu síðan mjög vinsamlegan fund.
Afar vel fór á með Trump og leiðtogum Evrópuríkja á leiðtogafundinum og þau jákvæðu samskipti vekja einhverjum vonir um að NATO standi á traustari fórum en virst hefur undanfarin misseri.
Að mati Hilmars Þórs Hilmarssonar, prófessors við Háskólann á Akureyri, og ötuls álitsgjafa fjölmiðla um heimsmálin, breytir fundurinn ekki meginatriðum í stöðu þessara mála.
„Það er eflaust einhver pirringur milli Trump og Pútin nú, en til lengri tíma held ég að Trump vilji bæta samskipti sín við Pútin. Trump skammaðist t.d. yfir því á nýlegum G7 fundi í Kanada að Rússlandi hefði verið ýtt út úr G8 og að Pútin væri ekki á fundinum til að ræða málin. Það hentar Bandaríkjunum ekki til lengri tíma að vera með slæm samskipti við bæði Rússland og Kína. Trump fór svo af G7 fundinum áður en Zelensky mætti en hitti hann svo á NATO fundinum í Haag. Að þessu sinni var Zelensky í svörtum jakkafötum en ekki í peysu eins og á frægum fundi í Washington. Ég held að Trump vilji finna málamiðlun og ljúka Úkraínustríðinu en það er mjög torsótt þar sem mikið ber á milli Rússa og Úkraínumanna varðandi hugsanlegan friðarsamning. Ég held að Bandaríkin muni ekki veita Úkraínu sambærilegan stuðning nú eins og gert var þegar Biden var forseti. Þó gaf Trump í skyn að hann myndi reyna að hjálpa Úkraínu að efla sínar loftvarnir.“
DV spurði Hilmar hvort Bandaríkamenn væru farnir að sýna NATO samstarfinu meiri skuldbindingu en undanfarið. Hilmar segir að Bandaríkjamenn leggi meiri áherslu á ítök í Asíu á kostnað Evrópu.
„Bandaríkin vilja til lengri tíma minnka viðveru sína í Evrópu og leggja áherslu á Asíu vegna uppgangs Kína. Mið-Austurlönd eru líka mikilvægari fyrir Bandaríkin nú en Evrópa vegna Persaflóans sem er umkringdur löndum sem eru auðug af olíu og gasi. Á NATO fundinum var samþykkt að aðildarríkin myndu greiða 5% af vergri landsframleiðslu til varnarmála, en áður var þetta 2%. Þetta markmið á að nást innan 10 ára eða 2035.
Mér fannst heldur leiðinlegt að heyra framkvæmdastjóra NATO Mark Rutte smjaðra fyrir Trump á fundinum og m.a. kalla hann „daddy.“ Það er ljóst að Bandaríkin vilja nú í auknum mæli láta Evrópu taka ábyrgð á sínum eigin vörnum. Bandríkin vilja auka viðbúnað sinn í Asíu, ekki vegna áhuga á stríði við Kína heldur til að hafa eitthvað sem þeir telja nægan fælingarmátt.“
Stóru tíðindin af leiðtogafundinum eru þau að bandalagsríki NATO hafa skuldbundið sig til að auka útgjöld til varnarmála upp í 5% af vergri landsframleiðslu. Svo virðist sem Ísland sé undanþegið og kann þar að spila inn í að Ísland er herlaust, en stefnt að því að bandalagsríkin fari með hernaðarútgjöld upp í 3,5% af vergri landsframleiðslu og varnarinnviði upp í 1,5%.
Hilmar bendir á að 5% myndi þýða um 200 milljarða á ári fyrir Ísland. Hann vekur jafnframt athygli á því að á töflu um framlög aðildarríkja til varnarmála á heimasíðu NATO er Ísland ekki að finna á listanum.
Hann bendir jafnframt á fróðlega grein sem leiðtogar íslensku ríkisstjórnarinnar, Kristrún Frostadóttir, Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir og Inga Sæland birtu á Vísir.is fyrir leiðtogafundinn.
„Þar er sagt að markmiðið sé að árið 2035 verji Ísland 1,5% af vergri landsframleiðslu til að styðja við öryggi og varnir landsins. Þar er m.a. talað um almannavarnir og björgunarsveitirnar, að efla Landhelgisgæslu Íslands, eftirlit á landamærum, netöryggi, löggæslu og aðra þætti í réttarvörslukerfinu. Einnig tala þær um að auka áfallaþol með því að byggja upp og verja innviði sem snúa að orku, fjarskiptum og samgöngum. 1,5% af vergri landsframleiðslu er ca. 60 milljarðar króna á ári.“
Í grein sinni segja Kristrún, Þorgerður og Inga ennfremur:
„Framlag okkar til sameiginlegra varna NATO-ríkja hefur alltaf falist í öðru en beinum fjárframlögum til hermála. Við höfum ekki her og njótum skilnings á þeirri stöðu. Enda væri það ekki skynsamleg nýting á okkar fjármagni og framlagi. Hins vegar fylgjum við áfram Norðurlöndum og öðrum NATO-ríkjum þegar kemur að stuðningi okkar við varnarbaráttu Úkraínu í innrásarstríði Rússa.
En fyrst og fremst munum við styrkja stöðu Íslands sem bandalagsríkis með því að einbeita okkur að því sem við þekkjum, kunnum og getum hér heima. Þannig tryggjum við hagsmuni Íslands.“
