Ekkert lát er á skoðanaskiptum um heimildarmyndina „Hækkum rána“ og hinn umdeilda körfuknattleiksþjálfara stúlkna, Brynjar Karl Sigurðsson. Myndin sem sýnd er í Sjónvarpi Símans fjallar um stúlknalið innan ÍR sem Brynjar þjálfaði. Liðið komst í fréttirnar árið 2019 er stúlkurnar neituðu að taka við verðlaunum en með þeim gjörningi voru þær að mótmæla því að þær fengju ekki að keppa við stráka.
Heimildarmyndin lýsir þjálfunaraðferðum sem snúast um að valdefla ungar stúkur. Aðferðirnar eru umdeildar. Eins og DV greindi frá um helgina steig Sara Pálmadóttir, fyrrverandi landsliðsmaður í körfuknattleik, fram og gagnrýndi aðferðir Brynjars harðlega:
„Í vikunni var sýnd myndin Hækkum rána á Sjónvarpi Símans. Ég get ekki orða bundist eftir að hafa horft á þessa mynd og það tók mig langan tíma að róa mig, setjast niður og skrifa þennan pistil. Ég hef frá árinu 2014 fylgst með þessu liði sem um ræðir í myndinni og hef oft orðið kjaftstopp yfir framferði liðsins og þá sérstaklega þjálfarans. Ég á bróðurdóttur sem ég hef fylgt á flest mót sem hún hefur tekið þátt í frá því hún var 8 ára og séð margt á þessum árum. Mjög margt gott en því miður líka séð margt mjög leiðinlegt. Ekki misskilja mig ég er „all in“ í því að valdefla ungt fólk, kenna þeim að standa með sjálfum sér, kenna þeim „tögg“ og að vera töffarar en þjálfunaraðferðir sem notaðar eru í þessu tilviki eru ekki að mínu skapi. Ef ég verð svo heppin að eignast börn einn daginn þá fær barnið mitt ekki að æfa hjá þjálfara sem sýnir slíka háttsemi sem sést í þessari mynd.“
Sara segir ennfremur:
„Atriðið í myndinni þegar ákveðið var á töflufundi fyrir mót, að stelpurnar myndu stíga fram og neita að taka við verðlaunum eftir mótið finnst mér til háborinnar skammar. Það eru margar aðrar leiðir til þess að láta í sér heyra. Þegar liðið stígur svo fram í verðlaunaafhendingu í íslandsmóti 11 ára varð ég kjaftstopp. Þarna eru 11 ára stelpur sem tala þarna, að mér finnst, á öðruvísi tungumáli en ætti að þekkjast hjá svona ungum börnum. Þarna fannst mér algjör vanvirðing borin fyrir körfuboltanum, leikmönnum, foreldrum, stjórnarmönnum, sjálfboðaliðum og öllum þeim sem koma að íþróttum á Íslandi.“
Margrét A. Markúsdóttir hefur skrifað afar áhugaverða grein um efni heimildarmyndarinnar á Facebook-síðu sinna. Margrét segir að harkan sem Brynjar hafi beitt stúlkurnar hafi ekki brotið niður stúlkurnar heldur valdeflt þær:
Það hljómar líklega furðulega en þessi harka hefur ekki brotið þessar stúlkur niður heldur þvert á móti valdeflt þær. Þær læra að svara honum, mótmæla honum og það er það sem hann vill. Hann vill að þær tali á móti og svari fyrir sig. Þær hafa margar lært að yfirfæra þetta yfir á aðrar aðstæður í lífinu þar sem þær eru kannski fyrir alvöru brotnar niður og þannig fengið aukið sjálfstraust. Þær læra að taka gagnrýni og að orð geta ekki sært þig án þíns leyfis (kannski ekki allir sammála því). Þá hefur hann hjálpað mörgum börnum að takast á við kvíða.“
„Varðandi það að fá að keppa á móti strákum þá skildi ég það engan veginn heldur í byrjun. Ég taldi þetta vera upphafningu á strákum og því að þeir væru betri en stelpur í körfubolta. En síðan komst ég að því út á hvað þetta gekk. Einn tilgangurinn fyrir því að fá að keppa við stráka var að veita stelpum tækifæri til að keppa við fjölbreyttari andstæðinga og í meiri hraða en á móti stelpum. Þær ætluðu þó ekki að hætta að keppa við stelpur heldur fá að keppa líka við stráka. Með því að keppa við þá og sýna þeim að þær væru verðugir andstæðingar var líka pælingin að breyta viðhorfinu til stelpna í íþróttum innan frá. Það er ekki alltaf nóg að segja strákum að bera virðingu fyrir stelpum í íþróttum heldur hefur það í raun mun meiri áhrif ef þeir finna að þær eru jafningjar þeirra og að þeir þurfi að leggja á sig ef þeir ætla að vinna þær.
Dóttir mín hefur fundið fyrir þessu á eigin skinni. Hún hefur keppt æfingaleiki við stráka sem í byrjun leggja ekkert á sig því þeir halda fyrirfram að þær séu lélegar bara af því að þær eru stelpur. Síðan þegar þeir sjá að þær eru virkilega erfiðir andstæðingar þá verða þeir hissa og fara að leggja meira á sig. Hún upplifir að þeir beri meiri virðingu fyrir þeim í kjölfarið. Þannig er hugmyndin að breyta kerfinu innan frá með því að auka virðingu stráka fyrir stelpum í íþróttum.“
Margrét finnur mikla samsvörun milli aðferða Brynjars og Hjallastefnunnar, þar sem beitt er ólíkri nálgun á kynin vegna ólíkra þarfa þeirra:
„Eftir að hafa kynnst þjálfun Brynjars betur hef ég þó komist að því að margt er líkt þarna á milli. Hann telur sig þurfa að gera ýmislegt öðruvísi í þjálfun stúlkna en drengja, líkt og gert er í Hjallastefnunni. Hann æfir drengina ekki í “ruslatali” því þeir þurfa ekki á því að halda, margir drengir tala svona dags daglega nú þegar, því miður. Markmið hans með því að æfa stúlkurnar í ruslatali er að valdefla þær, bæði innan vallar sem utan. Að þær þori að láta í sér heyra, hækka röddina og svara fyrir sig. Hann hvetur þær þó ekki til að tala svona við aðra í daglegu lífi enda er það ekki markmiðið. Í Hjallastefnunni reynum við einnig sérstaklega að valdefla stúlkur með því að æfa þær í að nota röddina, setja skýr mörk o.s.frv. Brynjar hefur einnig talað um reyna að vinna gegn neikvæðum einkennum stúlknamenningar sem er í Hjallastefnunni kallað “bleika slikjan”. Þannig er það áhugavert hvað það er margt líkt með þessum stefnum þó ég voni að ég móðgi engan með þessari samlíkingu. Auðvitað er líka margt ólíkt þarna á milli og aðferðir Brynjar ganga lengra að mörgu leyti. Í báðum tilfellum er þó um að ræða tilraun til að vinna gegn rótgrónu og mjög stýrandi kerfi en í leiðinni að auknu jafnrétti meðal kynjanna. Í báðum tilfellum er synt á móti straumnum með mikilli andstöðu innan kerfisins.“
Margrét greinir einnig frá sífelldri óvirðingu sem kvennakörfubolti hafi mátt þola hér á landi og segir hún að strákamótin hafi ávallt verið tekin meira alvarlega en stelpumótin. Grein hennar má lesa í heild með því að smella á tengilinn hér á neðan. Þar fyrir neðan drepum við hins vegar á grein eftir Viðar Halldórsson, prófessor í félagsfræði við Háskóla Íslands, en hann segir aðferðir Brynjars vera úreltar.
https://www.facebook.com/margret.markusdottir/posts/10165151855945232
Viðar Halldórsson, prófessor í félagsfræði, hefur birt grein um málið á Kjarnanum. Þar segir hann að markmið Brynjars sé gott en aðferðirnar ekki. Vandamálið sé að Brynjar hafi afreksvætt íþróttastarf 8-11 ára barna. „Sem er merkilegt þar sem þær þjálfunaraðferðir sem þjálfarinn beitir í myndinni eru löngu taldar úreltar enda ganga þær gegn allri fræðilegri þekkingu vísindasamfélagsins, hagnýtri þekkingu íþróttasamfélagins, stefnu íþróttayfirvalda, skipulagi íþróttastarfs hér á landi og þeirri íþróttamenningu sem hér ríkir,“ segir Viðar.
Viðar segir afreksvæðingu íþrótta hjá börnum vera óæskilega því hún feli í sér að þjálfunaraðferðir fyrir fullorðna séu yfirfærðar á börn:
„Afreksvæðing leiksins felur það í sér að þjálfunaraðferðir sem notaðar eru á fullorðna atvinnumenn eru yfirfærðar á börn. Íþróttir barna fara með þessu að einkennast af meiri alvöru og festu, snemmbærri sérhæfingu, fleiri æfingum og meira álagi, væntingum og pressu en áður, allt með það að markmiði að sigra og skapa grunninn að afreksíþróttafólki framtíðarinnar. Hætturnar við afreksvæðingu leiksins eru aftur á móti það alvarlegar fyrir börn og ungmenni að varað er við slíkum aðferðum. Til að mynda þá birtast afleiðingarnar í aukinni tíðni ofþjálfunar og álagsmeiðsla, auknu brottfalli, óhóflegum og óþörfum fjárhagslegum kostnaði fjölskyldna, óraunhæfra væntinga um árangur og frama, glataðrar barnæsku, sem og að leikurinn fer frá því að vera leikur og verður að vinnu, svo sitthvað sé nefnt. Staðreyndirnar tala sínu máli í þessu sambandi.“
Viðar setur spurningamerki við það viðhorf að íþróttastarf sé bara fyrir hina bestu. Hann segir að sumar stúlkurnar hafi getað staðist álagið sem Brynjar setti á þær á meðan aðrar gátu það ekki:
„„Þær eru sterkar persónur, geta staðið á sínu,“ sagði einn faðirinn stoltur í heimildamyndinni og hefur hann eflaust rétt fyrir sér hvað það varðar. Sumar stúlknanna gátu ábyggilega staðið í gegnum þetta og látið mótlætið styrkja sig, en það gerðu aftur á móti alls ekki allar stúlkurnar. Með öðrum orðum, þá sýnir myndin sögu sigurvegaranna. Þeirra sterku stelpna sem komust í gegnum harðræðið. Myndin sýnir aftur á móti ekki hina hliðina; „aumingjana“ eins og tíðrætt var um í myndinni. Hún segir ekki sögu þeirra sem heltust úr lestinni, einhvers staðar á leiðinni, og sitja jafnvel uppi með skömmina yfir að hafa grátið og gefist upp undan óæskilegu álaginu og harðræðinu – eins og jafnan er afleiðing afreksvæðingar barna- og unglingaíþrótta. Stúlkurnar sem fengu ekki að keppa við strákana eru því ekki einu fórnarlömbin í þessari sögu, heldur ekki síður þær stúlkur sem hröktust úr íþróttinni sinni og félaginu sínu. Þeirra saga var ekki sögð.“
Viðar segir að íþróttastarf kvenna sé að mörgu leyti heilbrigðara en íþróttastarf karla. Hann tekur þá stöðu að vinna beri gegn karlrembu, ruddaskap og óheiðarleika í íþróttum í stað þess að innprenta stúlkum lesti karlaíþrótta. Hann spyr hvort íþróttir eigi ekki frekar að vera meira á forsendum kvenna en að úreltar karlmennskuhugmyndir séu innleiddar í kvennaíþróttir:
„Það er einnig umhugsunarefni hvort það sé rétta leiðin að gera stelpur að meiri strákum í íþróttum; að gera þær að meiri „töffurum“ eins og lagt var upp með í myndinni. Að mörgu leiti þá er íþróttastarf stúlkna mun heilbrigðara en íþróttastarf pilta. Hjá piltum er meira um einelti, hörku og hroka, en hjá stúlkum, sem allt eru óæskilegir fylgifiskar keppnisíþrótta. Oft hefur líka verið rætt um að íþróttir kvenna feli í sér minni leikaraskap og svindl en í íþróttum karla. Að því leyti mætti segja að íþróttir kvenna séu þannig í raun hreinni og óspilltari en íþróttir karla. Það er gríðarlega mikilvægt að vinna gegn ljótu tali (rusltali), hroka, einelti og óþarfa hörku í íþróttum yfirhöfuð. Það þarf að vinna gegn þeirri karlrembu og ömurlegheitum sem rætt var um í myndinni, en ekki að stuðla að óþarfa töffaraskap og ömurlegheitum hjá þeim sem það skortir. Eiga íþróttir kvenna ekki að vera á forsendum kvenna frekar en úrsérgengnum karlmennskuhugmyndum sem hægt og bítandi eru að renna sitt skeið? Það eru nýir tímar. Staða kvenna í íþróttum batnar ár frá ári. Þátttökutölurnar sýna það. Árangurinn sýnir það, á vellinum, sem og utan hans. Konur eru komnar í æðstu stöður í íþróttahreyfingunni. Framkvæmdastjórar ÍSÍ, UMFÍ og KSÍ eru til að mynda allt konur sem hafa áhrif á að móta íþróttastarfið fyrir nýja tíma. Tíðarandinn er annar, sem gerir konum loksins kleift að vera gjaldgengar í íþróttum og bæta íþróttirnar á eigin forsendum, með því að vera eins og konur.“
