Mikil umræða hefur verið um það atvik er mótmælendur komu í veg fyrir að fyrirlesari frá Bar-Ilan háskólanum í Ísrael gæti flutt erindi í Þjóðminjasafninu í byrjun þessa mánaðar. Þessi fyrirlestur var í boði Rannsóknarstofnunar Háskóla Íslands á sviði lífeyrismála (e. Pension Research Institute Iceland – PRICE).
Ýmsir hafa orðið til þess að slengja fram gífuryrðum og lítt ígrunduðum kröfum vegna þessa; telja að þarna hafi gróflega verið vegið gegn akademísku málfrelsi í háskóla. Meðal þeirra háværustu hafa verið Hannes Hólmsteinn Gissurarson, eftirlaunaprófessor, og Jón Steinar Gunnlaugsson, fyrrverandi hæstaréttardómari, sem hefur raunar gengið svo langt að kalla eftir afsögn háskólarektors fyrir að hafa ekki gengið fram fyrir skjöldu og fordæmt mótmælin sem urðu til þess að fyrirlestrinum var aflýst.
Orðið á götunni er að þótt gríðarlega mikilvægt sé að standa vörð um akademískt málfrelsi í háskólum og koma í veg fyrir að hægt sé að þagga niður í fólki á grundvelli skoðana þess eða hvert það er sé ekki síður mikilvægt að nálgast þessi mál af akademískri yfirvegun. Það hafi hvorki eftirlaunaprófessorinn né dómarinn fyrrverandi gert. Þvert á móti hafi framganga þeirra verið meira í ætt við öskrin og frammíköllin sem urðu til þess að fyrirlestrinum var aflýst.
Í gær birtist skoðanapistill á Vísi eftir Róbert H. Haraldsson, heimspekiprófessor og fyrrverandi kennslustjóra við Háskóla Íslands. Yfirskriftin er: Skýr stefna um málfrelsi. Í pistlinum fer Róbert á yfirvegaðan og faglegan hátt yfir málfrelsi í háskólum og bendir á að mikilvægt sé að háskólar marki sér skýra stefnu um það hvernig brugðist sé við þegar reynt er að skerða málfrelsi innan háskólasamfélagsins. Hann bendir á að ýmsir erlendir háskólar hafi stuðst við hina svokölluðu „Chicago yfirlýsingu um málfrelsi“ til að bregðast við aðstæðum eins og þeim sem komu upp í Þjóðminjasafninu í byrjun þessa mánaðar. Í yfirlýsingu Chicago háskóla segir m.a.:
„Þrátt fyrir að meðlimir háskólasamfélagsins hafi rúmt frelsi til að gagnrýna og véfengja skoðanir sem settar eru fram á háskólasvæðinu og hafi jafnframt frelsi til að gagnrýna og véfengja fyrirlesara sem boðið er að tjá sig þar, mega þeir ekki hindra eða á annan hátt trufla frelsi annarra til að tjá skoðanir sem þeir hafna eða jafnvel fyrirlíta.“
Róbert segir þessa afdráttarlausu yfirlýsingu standa vörð um „rétt nemenda, kennara og annarra til að tjá skoðanir sínar í formi mótmæla um leið og hún áréttar skyldu háskólayfirvalda til að grípa í taumana hafi nemendur, kennarar eða aðrir uppi tilburði til að hindra eða trufla frelsi annarra til að tjá skoðanir sínar. Með yfirlýstri afstöðu sinni gerir viðkomandi háskóli kunnugt að ekki verði liðið að mótmælendur leysi upp viðburði eða komi í veg fyrir að fyrirlesarar fái að tjá sig í boði háskólastofnunar.“
Hann segir sterk rök vera fyrir því að Háskóli Íslands taki upp þessa stefnu sem samræmist grunngildum skólans og fylgi henni fast eftir. Hann nefnir fimm atriði sem þessi stefna tryggi:
Orðið á götunni er að með þessu innleggi sínu hafi Róbert H. Haraldsson fært umræðuna um akademískt málfrelsi upp á æðra plan en verið hefur. Betur fari á því að fræðimenn og stjórnendur Háskóla Íslands ræði þessi mál af yfirvegun með það að leiðarljósi að tryggja málfrelsið til frambúðar en að gengið sé fram fram með gífuryrðum og kröfum um að hausar fjúki.
Hægt er að lesa pistil Róberts í heild hér.
