Stjórn Tyrklands er æf út í Frakka fyrir að samþykkja lög um að það sé refsivert að afneita því að Tyrkir hafi framið þjóðarmorð á Armenum á árum fyrri heimstyrjaldarinnar.
Þetta kann að virðast eins og deila um eitthvað sem skiptir engu máli, en þessir atburðir eru enn viðkvæmt mál í Tyrklandi – það er furðulegt á hvaða stigi afneitunin þar er – en hvað varðar Frakka þá er það nokkuð lýsandi fyrir það hvernig þeir hugsa um pólitík að slíkt mál skuli vera tekið svo alvarlega. Óvíða skipta hugmyndir jafn miklu máli í stjórnmálaumræðu og í Frakklandi.
Þjóðarmorðið sem hófst 1915 var skelfilegt. Armenar sem bjuggu á Anatólíuskaga voru reknir þaðan burt og út í eyðimerkur, fjalllendi og hrjóstrur. Þar voru þeir myrtir eða dóu unnvörpum úr hungri, sjúkdómum og vesöld. Talið er að um 1,5 milljón manna hafi týnt lífi – þetta fellur að öllu leyti undir þær skilgreiningar sem við höfum á þjóðarmorði (genocide).
Tyrkir voru á þessum tíma bandamenn Þjóðverja í stríðinu. Ottómanveldið var að hrynja, við völd í landinu var hreyfing sem nefndist Ungu Tyrkirnir. Þetta aðallega ungir foringjar úr hernum. Upprunalega voru Ungtyrkirnir nokkuð frjálslynd umbótahreyfing, en hún leiddist svo æ meira út í þjóðernishyggju.
Fjölmörg þjóðarbrot bjuggu á Anatólíuskaga á þessum tíma og höfðu náð að lifa í sæmilegri sátt. Þetta breyttist á fyrstu árum tuttugustu aldar – þjóðernisstefna var rísandi – og þegar stríðið braust út var ráðist gegn Armenum sem voru fjölmennir.
Önnur þjóð sem varð illa fyrir barðinu á ofsóknum voru Grikkir sem mestanpart bjuggu vestan til á Anatólíuskaga og meðfram ströndunum. Þeir voru ásakaðir um að standa í raun með Bretum og Frökkum í stríðinu. Herferðin gegn Grikkjum á þessum árum hefur líka verið flokkuð sem þjóðarmorð.
Grikkjunum var ekki treyst til að gegna eiginlegri herþjónustu, þannig að karlmönnum var smalað saman, þeir voru látnir ganga langar leiðir inn í landið og settir í nauðungarvinnu. Þetta voru sannkallaðar dauðagöngur. Margir voru settir í einangrunarbúðir, meðan Tyrkir unnu voðaverk í þorpum og bæjum þar sem Grikkir bjuggu. Talið er að nokkur hundruð þúsund Grikkir hafi dáið í þessum ofsóknum.
Grikkland hóf stríð á hendur Tyrklandi eftir lok heimsstyrjaldarinnar. Þeir vildu hefna fyrir þessa atburði – og svo ætluðu þeir að ná aftur höfuðborginni sinni gömlu, Konstantínópel. Sú herför misheppnaðist hrapallega. Tyrkir náðu aftur vopnum sínum undir stjórn Kemals Ataturks – sem varð faðir nútíma Tyrklands. Þetta endaði með því að borgin Smyrna var brennd til grunna 1922. Smyrna hafði áður verið alþjóðleg borg, þar sem Tyrkir, Grikkir, Armenar, gyðingar og fólk af ýmsu öðru þjóðerni stundaði blómleg viðskipti og atvinnu.
Grískir íbúar Smyrnu reyndu að forða sér út í skip – en margir týndu lífinu dagana sem borgin brann, drukknuðu, urðu eldinum að bráð eða voru myrtir.
Eftir þetta skiptust Grikkir og Tyrkir á þjóðarbrotum. Þeir Grikkir sem eftir voru í Tyrklandi fluttu flestir til Grikklands, og Tyrkir búsettir á grískri jörð fóru til Tyrklands. Margt af þessu fólki hafði verið þarna frá alda öðli – Grikkir höfðu búið á Anatólíuskaga í mörg þúsund ár. Nú fóru þeir í flóttamannabúðir í landi sem þeir höfðu aldrei komið til og settust svo að í hverfum eins og Nýju-Smyrnu í Aþenu.
Við þetta komst á ákveðinn friður, en löndin urðu fátækari og einsleitari fyrir vikið. Saloniki hafði líkt Smyrnu verið alþjóðleg borg, þar bjuggu saman Grikkir, Tyrkir og gyðingar. Sjálfur Kemal Ataturk var frá Saloniki. Nú voru Tyrkirnir reknir þaðan – og síðan komu Þjóðverjar og fullkomnuðu verkið þegar þeir fluttu gyðingana í Saloniki til Auschwitz og útrýmdu þeim.
Tyrkland er ríki sem hefur tekið miklum framförum. Það er merkilegt að koma þangað og sjá þessa dugmiklu þjóð sem sækir fram til betri lífskjara. Maður getur ekki annað en dáðst að kraftinum. En lýðræði í Tyrklandi er enn ábótavant, blaðamenn og rithöfundar verða fyrir ritskoðun, og það er sorglegt að enn skuli Tyrkir ekki vilja horfast í augu við sína eigin sögu heldur hafa í hótunum við þá sem vilja halda sannleikanum á lofti. Aðalástæðan er auðvitað sú að sannleikurinn stríðir gegn goðsögninni um uppruna ríkisins sem er haldið á lofti í Tyrklandi.
Smyrna brennur í september 1922.
