Venesúela á barmi algjörs niðurbrots – Hungur, skortur og óeirðir
Verðbólga er á bilinu sjö til átta hundruð prósent og því er spáð að hún gæti orðið yfir allt að sautján hundruð prósent í ár. Sjúkrahús er lömuð og eiga aðeins um þrjú prósent þeirra lyfja og lækningavara sem þörf er á. Afleiðingarnar eru dauði sjúklinga. Um 82 prósent íbúa lifa við fátækt og börn eru gefin frá foreldrum. Næringarskortur og hungur ríkir, flamingóar og maurætur eru drepnar til matar. Óeirðir eru á götum, ákvarðanir dómstóla eru túlkaðar sem valdarán og stjórnvöld beita hervaldi gegn íbúum.
Lýsingin hér að ofan hljómar vissulega eins og handrit að heimsendamynd en er engu að síður sönn lýsing á stöðu mála í Venesúela, Suður-Ameríku ríkinu sem fyrir fáum árum var hið fremsta í álfunni í efnahagslegu tilliti og velmegun íbúa. Framtíðin var björt. En svo hrundi olíuverð.
Að segja að lækkandi olíuverð sé eina ástæðan fyrir því hörmungarástandi sem nú ríkir í Venesúela er ofureinföldun, vissulega. Flókið samspil margra þátta er auðvitað ástæðan. En olíulindir Venesúela eru þær stærstu sem þekktar eru í heiminum og olía stendur undir um 95 prósentum af öllum vöruútflutningi landsins. Þegar olíuverð lækkar er augljóst að það hlýtur að hafa áhrif til hins verra á efnahaginn. Það hefur gerst áður, á níunda áratugnum þegar afleiðingar olíukreppanna 1973 og 1979 höfðu haft þau áhrif að verulega dró úr olíueftirspurn í heiminum lækkaði heimsmarkaðsverð um allt að helming. Það gerði það að verkum að verðbólga jókst hömlulaust í Venesúela og varð mest 100 prósent árið 1996. Fátækt jókst verulega í landinu en allt að 66 prósent þjóðarinnar lentu undir fátæktarmörkum. Erlendar skuldir ríkisins uxu því langt yfir höfuð og landsframleiðsla féll á sama stig og hún hafði verið áratugum áður. Það er kannski ruddalegt að skrifa það en segja má að allt sé þetta hjóm eitt miðað við það sem Venesúela gengur nú í gegnum.
Venesúela braust undan nýlenduveldi Spánar snemma á nítjándu öldinni eftir að hafa lotið yfirráðum Spánverja frá árinu 1522. Þar skipti þáttur frelsishetjunnar Simóns Bolívar hvað mestu máli og hefur honum verið hampað þar í landi alla tíð síðan, sem og víðar í löndum Suður-Ameríku. Stjórnmálaástand í landinu var hins vegar óstöðugt alla nítjándu öldina og á árunum 1859 til 1863 geisaði blóðugt borgarastríð í landinu sem olli dauða hundraða þúsunda. Byltingar voru tíðar og einræðisherrum var steypt af stóli, aðeins til að aðrir einræðisherrar tækju sæti þeirra.
Á árum fyrri heimsstyrjaldarinnar fundust gríðarlegar olíulindir í Venesúela sem gerðu það að verkum að efnahagur landsins tók gríðarlegan kipp og árið 1935 var hagvöxtur í Venesúela hinn mesti í allri Suður-Ameríku. Næstu áratugi flæddu olíupeningar inn í landið en á sama tíma var stjórnmálaástand enn sem fyrr óstöðugt. Almennt er talað um að fyrstu lýðræðislegu kosningarnar hafi farið fram árið 1947 þegar Rómulo Gallegos var kjörinn forseti en strax árið eftir var honum steypt af stóli.
Efnahagur Venesúela tók risastökk um miðjan áttunda áratuginn eftir að olíukreppan skall á árið 1973. Árið 1976 var olíuiðnaðurinn þjóðnýttur og útgjöld ríkisins margfölduðust eftir það. Á sama tíma jókst erlend lántaka verulega og þegar eftirspurn eftir olíu dróst saman á sama tíma og framleiðsla jókst í heiminum á níunda áratugnum leiddi það til hörmulegrar stöðu, svo sem fyrr er rakið. Efnahagskreppan sem þá tók við leiddi til uppþota, þeirra alvarlegust voru uppþot í höfuðborginni Caracaz árið 1989 þar sem hundruð létu lífið. Árið 1992 voru gerðar tvær misheppnaðar valdaránstilraunir, önnur þeirra undir stjórn Hugo Chávez, sem á eftir að koma við sögu hér síðar. Sitjandi forseti, Pérez, var settur af sökum spillingar ári síðar og árið 1995 var Hugo Chávez náðaður á þáverandi forseta, Rafael Caldera.
Hugo Chávez var kjörinn forseti árið 1998 og eftir fylgdi það sem hefur verið nefnt Bolívar-byltingin, þar sem ný stjórnarskrá var samin, ráðist var í aðgerðir til að vinna gegn fátækt og uppbyggingu innviða. Um aldamótin hækkaði olíuverð verulega og efnahagur Venesúela naut góðs af. Hins vegar er olíuverð óstöðugt og lækkaði það verulega á árunum 2001 til 2003. Það olli pólitískum óstöðugleika enn á ný, fjöldamótmælum og valdaránstilraunum og síðar allsherjarverkfalli. Allt þetta olli enn frekari efnahagserfiðleikum. Hugo Chavés stóð óróleikann hins vegar af sér og frá árinu 2004 varð pólitískt ástand, sem og efnahagslegt, stöðugra. Verulega dró úr fátækt og misskiptingu auðs með auknum útgjöldum ríkisstjórnar Chavéz til félagslega kerfisins. Á sama tíma var hins vegar ekki horft til þess að byggja upp olíuiðnaðinn, sem allt hvíldi á, né heldur að byggja upp sjóði eða aðra innviði sem gætu dregið úr þeim áhrifunum sem sveiflur í olíuverði óhjákvæmilega valda.
Síga fór á ógæfuhliðina á ný árið 2010, og enn frekar árin þar á eftir. Var það lækkandi olíuverð sem þar átti stærstan þátt. Má segja að síðan þá hafi allt legið niður á við. Hugo Chavéz féll frá árið 2013 og var Nicoláz Maduro kjörinn forseti í hans stað. Maduro hefur hins vegar ekki ráðið við nokkurn hlut, og eftir olíverðshrunið árið 2014 er staðan sú að að skortur er á öllu í landinu, mat, lyfjum, iðnaðarvörum og peningum. Hið eina sem ekki er skortur á er verðbólga og skuldir.
Fátt bendir til að breytinga sé að vænta fyrir íbúa Venesúela á næstunni. Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn spáir allt að sautján hundruð prósenta verðbólgu í ár og áframhaldandi efnahagskreppu. Alþjóðabankinn lýsti því seint á síðasta ári að landið væri í gríðarlegri þörf fyrir fjárhagslega aðstoð en lánalínur væru landinu lokaðar. Óeining er í stjórnmálunum, sífellt vaxandi óánægja er með störf Maduros forseta sem hefur þingið á móti sér eftir að andstæðingar hans náðu meirihluta þar í kosningum í desember 2015. Í byrjun þessa mánaðar samþykkti Hæstiréttur landsins, sem í meginatriðum er hliðhollur Maduro, tilskipun sem þýddi að Maduro gæti samþykkt lög án aðkomu þingsins með tilstilli réttarins. Sú tilskipun var dregin til baka eftir gríðarleg mótmæli þar sem ákvörðuninni var líkt við valdarán. Meira að segja harðir stuðningsmenn Maduros snerust gegn ákvörðuninni. Hann er nú sagður svo valtur í sessi að lítið þurfi til að allt sjóði upp úr. Hættan á að Maduro beiti hervaldi til að halda völdum er talin veruleg og ástandið er eldfimt. Á meðan svelta börn og fullorðnir.
