Lögbann á umfjöllun um hagsmunatengsl og hagsmunaárekstra einhverra áhrifamestu aðila í íslensku viðskipta- og stjórnmálalífi mun halda áfram um ófyrirséðan tíma ef Landsréttur fellst á áfrýjunarbeiðni þrotabús hins gjaldþrota banka Glitnis, sem lögð var fram í dag.

Líklegt er, ef fallist verður á áfrýjun Glitnis HoldCo í Landsrétti, og síðar mögulega í Hæstarétti, að lögbannið muni vara fram á næsta ár.

Ólögmætt lögbann á umfjöllun Stundarinnar og Reykjavík Media um viðskipti forsætisráðherra, fjölskyldu hans og lykilstarfsmanna í hinum gjaldþrota banka hefur nú varað í 122 daga. Fulltrúi Öryggis- og samvinnustofnunar Evrópu hefur fordæmt lögbannið og hvatt til afléttingar þess til að tryggja rétt almennings til upplýsinga og frelsi fjölmiðla til tjáningar. Evrópuráðið hefur sett Ísland á válista vegna ógnar sem fjölmiðlafrelsinu stafar af íslenska ríkinu.

Mannréttindadómstóll Evrópu hefur í sex tilfellum komist að þeirri niðurstöðu að íslenska ríkið hafi brotið gegn tjáningafrelsi blaðamanna með því að dæma þá fyrir hegningalagabrot fyrir dómstólum. Brot íslenskra yfirvalda á tjáningarfrelsi samkvæmt vestrænni skilgreiningu og lagaumhverfi eru þannig ítrekuð og skipuleg.

Í dómi Héraðsdóms Reykjavíkur 2. febrúar síðastliðinn, sem hafði þá niðurstöðu að lögbannið væri ólögmætt, er sérstaklega vakið máls á því hvernig lögbannið stangast á við lýðræði og frelsi:

„Með lögbanninu var einnig komið í veg fyrir að almenningur fengi frekari upplýsingar um þau mál sem fjallað var um af hálfu stefndu og þannig raskað grundvallargildum tjáningarfrelsisins um frjáls skoðanaskipti og rétti einstaklinga til að taka við upplýsingum og mynda sér skoðun á samfélagslegum málefnum. Lögbannið fól sem fyrr segir einnig í sér fyrirfram tálmun sem almennt þarf ríkar ástæður til að réttlæta. Í þessu sambandi verður jafnframt að hafa í huga að þegar lögbannið var lagt á voru einungis 12 dagar til þess að Alþingiskosningar færu fram 28. október. Ljóst er að rétturinn til frjálsra kosninga og frelsið til að tjá sig um stjórnmál eru ein af undirstöðum lýðræðislegs stjórnarfars. Þessi réttindi eru nátengd, enda er tjáningarfrelsi ein af nauðsynlegum forsendum þess að kjósendur í lýðræðissamfélagi geti tjáð hug sinn með því hvernig þeir beita atkvæðisrétti sínum. Af þeim sökum hefur verið talið sérstaklega brýnt að fólk hafi frelsi til að tjá skoðanir sínar og miðla upplýsingum í aðdraganda kosninga.“

Það er óboðlegt íslensku lýðræði að forræði á því að framlengja til lengri tíma bann á tjáningu og upplýsingagjöf til almennings um helsta áhrifafólk samfélagsins liggi hjá þrotabúi gjaldþrota banka.

Ritstjórar Stundarinnar fengu tækifæri til að skila inn umsögn við nýframkomið frumvarp Pírata á Alþingi um breytingu á lögbannslögunum og færðu fram sjónarmið fyrir allsherjar- og menntamálanefnd Alþingis um skaðleg áhrif núgildandi laga á starfsaðstæður blaðamanna og réttinn til upplýsinga.

Ljóst er að yfirstandandi, ólögmætt lögbann brýtur gegn réttindum íslensks almennings og blaðamanna. Það hefur einnig þær afleiðingar að rýra traust á Íslandi sem lýðræðisríki á meðal vestrænna þjóða. Loks er ljóst að ábyrgðin á skaðlegri virkni kerfisins gagnvart almannahagsmunum liggur hjá þeim stjórnmálamönnum og stjórnmálaflokkum sem setja leikreglurnar á Íslandi. Íslenskir stjórnmálamenn og umbjóðendur þeirra, almenningur, standa frammi fyrir vali um það hvort Ísland fylgi vestrænni lýðræðishefð eða falli í annan flokk.