Viðskiptaráð Íslands vill að stjórnvöld afnemi ríka uppsagnavernd opinberra starfsmanna. Þessi vernd komi í veg fyrir að hægt sé að bregðast við slakri frammistöðu eða brotum í starfi og valdi því að svartir sauðir halda störfum sínum á kostnað bæði skattgreiðenda sem og samastarfsfólks. Þetta kemur fram í skýrslu sem Viðskiptaráð Íslands birti í dag.
Sex dæmi eru sérstaklega tekin fyrir í skýrslunni og varða mál þar sem ríkið þurfti að greiða bætur vegna ólögmætra uppsagna.
Í því fyrsta hafði Hagstofa Íslands sagt forritara upp störfum fyrir að uppfylla ekki þær kröfur sem til hans voru gerðar. Hann hafði átt í erfiðleikum með að tileinka sér nýja tækni og verkefnin hans gengu ýmist hægt eða mistókust. Landsréttur taldi ljóst að uppsögnin tengdist slakri frammistöðu í starfi og því að forritaranum hefði ekki tekist auka færni sína. Hins vegar var uppsögnin ólögmæt að mati Landsréttar þar sem Hagstofunni hefði borið að áminna forritarann fyrst með formlegum hætti. Ríkið þurfti að greiða forritaranum 6,8 milljónir í skaðabætur.
Annað málið varðaði starfsmann ÁTVR sem var sagt upp störfum eftir að hafa gerst uppvís að einelti gegn samstarfsmanni sínum. Hann hafði áður verið áminntur fyrir þátttöku sína í eineltinu og unnin hafði verið skýrsla um samskipti á vinnustaðnum að beiðni ÁTVR. Dómstólar töldu þó að uppsögnin hefði verið ólögmæt þar sem starfsmanninum hafði ekki verið veitt tækifæri til að bregðast við ávirðingum áður en hann var áminntur. Þar með hefði ÁTVR brotið gegn andmælarétti hans. Starfsmaðurinn fékk 2,9 milljónir í skaðabætur og málskostnað.
Þriðja málið varðaði lögmann hjá Umboðsmanni skuldara. Honum var sagt upp fyrir að hafa misnotað stöðu sína með því að hafa í þrígang flett upp upplýsingum um fyrrverandi maka í tölvukerfum embættisins. Hæstiréttur taldi að viðkomandi hefði brotið gegn trúnaðar- og starfsskyldum. Uppsögnin var þó metin ólögmæt þar sem fyrst hefði átt að áminna lögmanninn og gefa honum tækifæri til að bæta ráð sitt. Ríkið þurfti að greiða 8,1 milljón í skaðabætur.
Fjórða málið varðaði starfsmann á móttökustöð sorpeyðingarstöðvar. Honum var sagt upp eftir að hafa safnað efni af gámaplani til eigin nota, fyrir að leyfa öðrum að gera slíkt hið sama og fyrir að koma fyrir nektarplakötum í starfsmannaaðstöðu, þrátt fyrir að hafa verið beðinn um að fjarlægja þau. Eins hafði starfsmaðurinn sýnt óviðeigandi framkomu gagnvart viðskiptavinum, svo sem með móðgandi tali og með því að vísa fólki frá. Dómstólar töldu þetta þó ekki vera gróf brot í skilningi kjarasamnings. Þar með hefði borið á áminna viðkomandi áður en til uppsagnar kæmi. Uppsögnin var því metin ólögmæt og viðkomandi fékk 2,5 milljónir í skaðabætur.
Það fimmta varðaði strætóbílstjóra sem varð uppvís að því að aka ekki nema tæplega helming þeirrar leiðar sem honum bar að aka. Eins sinnti hann ekki kalli varðstjóra í talstöð. Viðkomandi hafði áður fengið munnlega áminningu fyrir að virða ekki tímasetningar og fengið tiltal vegna ýmissa atriða. Uppsögnin var þó metin ólögmæt þar sem viðkomandi fékk ekki formlega áminningu.
Sjötta málið varðaði aftur Hagstofuna en þar var starfsmanni sagt upp eftir að hann fletti upp launakjörum samstarfsfólks síns með því að nota aðgang sem hann hafði fengið fyrir hagtölugerð. Þessar upplýsingar notaði hann til að útbúa samanburð sem hann sýndi yfirmönnum í launaviðtali. Stjórnandi ákvað við þetta að segja starfsmanninum fyrirvaralaust upp störfum og kærði málið jafnframt til lögreglu. Dómstólar tóku undir að starfsmaðurinn hefði farið út fyrir heimildir sínar, en Hagstofunni hefði engu síður borið að áminna hann og gefa honum færi á að bæta ráð sitt.
Viðskiptaráð segir þessi dæmi sýna það hvernig uppsagnaverndin geri stjórnendum erfitt fyrir að taka á starfsmannamálum. Lögin komi í veg fyrir að hægt sé að segja svörtum sauðum upp störfum. Viðskiptaráð metur að kostnaður hins opinbera af þessari uppsagnavernd nemi á bilinu 30-50 milljörðum á ári. Verndin dragi úr framleiðni með því að vinna gegn skilvirkri nýtingu á vinnuafli og fjármagni. Viðskiptaráð rekur að uppsagnaverndina megi rekja til ársins 1954 en henni var ætlað að gæta að hagsmunum almennings með því að verja opinbera starfsmenn frá stundarhagsmunum og geðþóttaákvörðunum. Síðan þessi vernd var leidd í lög hafi þó umfang hins opinbera á vinnumarkaði margfaldast.
Auk þess sé uppsagnaverndin svo rík, og dómar þar sem ríkið þarf að greiða skaðabætur vegna uppsagna svo margir, að uppsögnum sé nánast aldrei beitt. Á árunum 2004-2007 voru aðeins 17 opinberir starfsmenn, af 18.000 áminntir.
