„Til að geta tekið stjórn á eigin símnotkun er mikilvægt að átta sig á því hvernig tækið er hannað til að grípa athygli okkar. Í því felst mikil valdefling,“
segir Skúli Bragi Geirdal sviðsstjóri SAFT – Netöryggismiðstöðvar Íslands í pistli á Vísi sem ber titilinn Svona er síminn hannaður til að stela athygli okkar.
Í pistlinum veltir Skúli fyrir sér af hverju mörg okkar eiga svona erfitt með að leggja frá sér símann.
„Er efnið sem þar er að finna alltaf svo mikilvægt og áríðandi að það gengur fyrir þau samskipti sem við erum að eiga við fólkið í kringum okkur?“ spyr Skúli og telur upp nokkur tilvik sem margir ættu að tengja við:
Skortir okkur sjálfsstjórn eða felst svarið mögulega að einhverju leyti í hönnun tækisins sem vekur okkur að morgni og heldur okkur frá því að fara að sofa að kvöldi?
Þegar að við þjálfum hundinn okkar þá gefum við honum smá hundanammi í verðlaun fyrir hegðun sem við viljum styrkja. Smám saman lærir hundurinn að hlýða og fer að endurtaka þá hegðun sem hann fær verðlaun fyrir. Þetta kallast virk skilyrðing í sálfræðinni. Í símanum fáum við „like“ og „reactions“ eins og verðlaun í umbunarkerfi. Hegðun er á þennan hátt styrkt með ýmsum hætti þegar að við notum símann okkar. Við opnum tölvupóst eða app og losnum þar með við rauðu áberandi tilkynninguna sem að öskraði á athygli okkar. „Vel gert hjá þér!“
Við klárum ekki efnið í símanum okkar. Þetta er ekki eins og bók sem við klárum að lesa eða þáttur sem hefur upphaf og endi. Við getum skrollað áfram alveg endalaust eftir nýju efni. Myndbönd byrja að spilast án þess að við þurfum að ýta á takka til að hefja spilun og algóritminn bíður átekta með næstu uppástungur að efni sem hann sérsníðir að okkar áhugasviði. Áður en ég hef tækifæri til að missa athyglina er ég kominn með meira efni til að halda mér við skjáinn. Mér þarf aldrei að leiðist því um leið og efnið verður óáhugavert get ég smellt á „refresh“ eða dregið skjáinn niður eins og sveif á spilakassa til að fá inn nýjan skammt af efni.
Fólk deilir efninu okkar, bregst við því og deilir áfram. Við fáum á tilfinninguna að við skiptum máli, að á okkur sé hlustað og það sem við segjum geti haft áhrif. Þetta er sterk upplifun og mikilvæg og það vita hönnuðir tækjanna sem við erum með í höndunum.
Hversu marga „vini“ og „fylgjendur“ ertu með á samfélagsmiðlum? Leikurinn snýst um að láta okkur upplifa það að við séum að ná ákveðnu forskoti eða árangri með aukinni notkun. Ef við horfum á efnið sem við erum að skoða daginn út og inn í símunum okkar, kemur það frá fólkinu sem skiptir okkur máli í lífinu eða þeim sem eru duglegastir að trana sér fram? Raunverulegir vinir okkar og fjölskylda eru sett saman í pott með fólki sem við þekkjum lítið og jafnvel alls ekki neitt. Öllum er safnað saman í tölu til þess að gefa til kynna hversu vinsæl eða óvinsæl við erum. Við lendum í því að vera í stöðugri leit að viðurkenningu og byggjum sjálfsmynd okkar á áliti annarra.
Hversu mikið innihald raunverulega er í fögrum loforðum samfélagsmiðla um að tengja okkur betur saman? Erum við betur tengd fólkinu í lífi okkar nú eftir tilkomu snjallsíma og samfélagsmiðla eða erum við sífellt að gera okkur aðgengilegri í samskiptum við allt og alla sama hversu náin við erum þeim á kostnað þess tíma sem við eyðum með okkar nánustu?
Nýtt trend, einhver er „active“ eða „online“ núna! Það er bein útsending í gangi af einhverjum! Ekki viljum við missa af því! Þú hefur ekki opnað appið í dag og því bíða þín nokkrar tilkynningar sem freista þess að ná í þig, ekkert sérstakt að frétta, heldur bara appið að minna á sig.
Ekki gleyma að senda öllum vinum þínum á Snapchat mynd í dag til að viðhalda vináttunni sem þið eruð búin að byggja upp þar (streak). Skiptir engu máli af hverju myndin er, gæði efnisins eru algjört aukaatriði, aðal málið er að við notum appið daglega. Ef við gerum þetta ekki þá eigum við á hættu að missa táknin sem við höfum fengið í verðlaun fyrir að halda okkar striki.
Við erum líklegri til að bregðast við efni sem virkjar hjá okkur tilfinningaleg viðbrögð. Efni sem er sláandi, sniðugt eða særandi er þannig líklegra til að fara á flug á netinu í dreifingu manna á milli. Smellubeitur, skjáskot og „Meme“ sem kveikja í okkur eða ylja okkur um hjartarætur fá meiri athygli.
Punktarnir byrja að dansa í skilaboðaglugganum okkar til að búa til eftirvæntingu hjá okkur gagnvart þeim skilaboðum sem við eigum von á. Síðan hætta þeir að dansa og þá kemur „seen“ til að segja okkur að viðkomandi las skilaboðin en ákvað að svara ekki strax. „Þvílíkur dónaskapur“, „gerði ég eitthvað rangt“, „erum við ekki lengur vinir“, „ætti ég að senda önnur skilaboð strax eða bíða?“,„hjálp!“, „plís ekki ghosta mig!“
Rauðar grípandi tilkynningar sem kalla á athygli. Liturinn er engin tilviljun. Rautt er til þess að segja okkur að tilkynningin sé áríðandi. En svo eru allar tilkynningarnar rauðar en samt vitum við innst inni að þær eru mis áríðandi. Það er bara engin leið að vita það nema opna og sjá. Ljós kemur á skjáinn til að minna okkur á að svara. Titringur og hljóð bætist við svo engin missi nú af neinu. Titringur í síma í vasa eða úri á handlegg eins og í ól á hundi þar sem markmiðið er að takmarka geltið. Af hverju ætti hundurinn að hafa eitthvað um þetta að segja?
Titringur sem við stundum finnum fyrir í lærinu þótt síminn sé ekki í vasanum. Draugatilfinningin þegar að við gleymum honum. Best að finna hann áður en kvíðatilfinningin verður of mikil.
Skúli segir símann geta sannarlega verið frábært hjálpartæki sem getur aðstoðað okkur á ýmsa vegu í daglegum athöfnum.
„Sannarlega og þess vegna er markmiðið hér ekki að við losum okkur öll við síma. Markmiðið er að við stöldrum aðeins við og hugsum um okkar eigin símnotkun. Reynum að svara því fyrir okkur sjálf: Förum við í símann þegar að okkur hentar eða förum við líka í símann af því hann kallaði á athygli okkar og við erum skilyrt í að svara því kalli?
Til að geta tekið stjórn á eigin símnotkun er mikilvægt að átta sig á því hvernig tækið er hannað til að grípa athygli okkar. Í því felst mikil valdefling.“
Skúli bendir að lokum á að mikilvægt sé fyrir foreldra að gera símann öruggan áður en börnin byrja að nota hann.
„Að lokum skulum við hafa í huga að það skiptir ekki máli hvort ég kaupi síma handa 5 ára eða 25 ára, ég fæ sama tækið í hendurnar og ábyrgðin um leið sett á mínar herðar sem foreldri að gera tækið öruggt. Þegar að við sækjum okkur nýtt app þá er tvennt í boði: Lesa langa og leiðinlega skilmála sem skrifaðir eru á þann hátt að nær ómögulegt er fyrir ólöglærðan einstakling að lesa sig í gegnum þá… eða ýta á „samþykkja“ og halda áfram. Það sem gerist þá er að við veitum appinu valdið til þess að ákveða leikreglurnar og við samþykkjum þær í blindni. Tilkynningaflóðið skellur á okkur og skilyrðingin hefst til að þjálfa okkur í skrefum í átt að aukinni notkun. Ætlum við sem foreldrar að taka málin í okkar hendur bæði sem fyrirmyndir og uppalendur eða erum við sátt við að algóritminn sjái um uppeldið í staðinn?“
