Upplifun barna af tveimur kynþáttum er oftast góð í íslenskum grunnskólum en hins vegar er margt sem má bæta í íslensku skólakerfi, og sömuleiðis samfélaginu. Grunnskólanemendur sem tilheyra tveimur kynþáttum upplifa staðalímyndir, rasisma og kynþáttauppnefni í skólanum en hjá kennurum finna þeir þó frekar til mismunar vegna tungumáls frekar en vegna útlits. Þá upplifa þeir að kennurum finnist óþægilegt eða hunsi aðstæður þegar þeir heyra eitthvað er varðar kynþáttauppnefni. Þau telja þörf á frekari fræðslu í skólanum fyrir kennara og nemendur.
Þetta er meðal þess sem kemur fram í niðurstöðum lokaverkefnis Amelíu Christine Scholl til M.Ed.-prófs í kennslufræði við Háskóla Íslands. Í tengslum við verkefnið rannsakaði hún upplifun barna sem tilheyra tveimur kynþáttum í íslenskum grunnskólum.
„Þú ert bara ljót og svört“ eru orð sem ég hef oft heyrt í huga mínum frá því ég heyrði samnemanda minn segja þau þegar ég var í 2. bekk. Hann var ekki að beina þessum orðum að mér, heldur vinkonu minni sem var af tveimur kynþáttum. Hún hafði tekið litinn sem hann vildi nota til að lita mynd af ís. Þetta virtist vera saklaus árekstur á milli 7 ára barna, en ég hef oft hugsað til þessarar stelpu í gegnum árin og íhugað hvernig hún hafi upplifað sína skólagöngu eftir að leiðir skildu þegar við vorum 8 ára gamlar,“ segir Amelía Christine. Í samtali við DV segir hún fáar rannsóknir hafi verið gerðar hér á landi sem snúa að upplifun tvítyngdra barna af grunnskólakerfinu.
„Ég hef haft mikla skoðun á jafnréttismálum frá því ég man eftir mér, þá sérstaklega þegar kemur að rasisma. Ég varð móðursystir í fyrsta skipti þriggja ára gömul og var litli frændi minn af tveimur kynþáttum. Ég man hvað ég gat orðið reið og leið þegar hann lenti í einhverjum átökum sökum útlitis á Íslandi. Nú á ég sex systrabörn af tveimur kynþáttum sem hafa öll sagt mér einhverjar sögur úr grunnskólum á Íslandi og fannst mér því tilvalið að rannsaka þetta.“
Hún segir upplifun viðmælenda af kennurunum hafa komið hvað mest á óvart. „Þá að kennarar ættu það til að „hunsa“ ef þeir heyrðu kynþáttauppnefni í skólanum. En það sem var líka áhugavert við þetta var að viðmælendur töldu að þetta væri vegna þess að kennarar vissu kannski bara ekki hvernig ætti að taka á þessu á réttan hátt og forðuðust það þá, frekar heldur en að gera eitthvað rangt.“
Í tengslum við rannsóknina ræddi Amelía við fjögur tvítyngd ungmenni, tvö börn í 7. bekk, eitt barn í 9. bekk og eitt barn í 10. bekk.
Ungmennin telja sig finna fyrir staðalímyndum að einhverju leyti í íslenskum grunnskólum og upplifa meðal annars öll að „allir haldi að maður sé frá Afríku“.
Þá nefnir annar piltur að staðalímyndir lýsi sér meðal annars í því að „svörtum mönnum er alltaf lýst sem geðveikt grimmum köllum“. Annar piltur nefnir atvik þar sem skólafélagi taldi fullvíst að hann væri góður í körfubolta, og dró þá ályktun vegna húðlitarins.
Stúlka í hópnum segir frá því þegar stúlka í bekknum hennar sagði: „Ég hata alla svertingja nema þig“ en þá hafði stúlkan „þekkt til leiðinlegrar stelpu sem var svört í bæjarfélaginu þar sem hún bjó áður“.
„Þannig að hún var búin að dæma allt svart fólk. Það var einhver sem var leiðinleg við hana og þá voru bara allir svertingjar leiðinlegir.“
Þá segjast einhverjir í hópnum hafa lent í því að vera uppnefndir í skólanum og af jafnöldrum. Einn þeirra segist til að mynda hafa verið kallaður „negri með negrafléttur“.
Annar nefnir sem dæmi að hann hafi fengið snapchat frá drengjum víða af landinu þar sem hann var kallaður negri og sagt við hann „shut the fuck up you African bitch“. Þá segist hann einnig hafa verið kallaður „negrapési“.
Ungmennin eru ekki sammála um hvort kennarar hunsi að ræða málefni sem varða kynþátt eða n-orðið. Telja þau að kennurum finnist óþægilegt að ræða slíka hluti og kjósi frekar að hunsa það vegna þess að þeir telja að þetta sé ekki í íslenskri menningu.
Einn úr hópnum rifjar upp þegar tvær stúlkur í bekknum kölluðu hann „negra“ í tíma og kennarinn brást ekki við. Þegar pilturinn sjálfur kallaði stúlkurnar „hóru“ og „svín“ var hins vegar þrýst á hann að biðja þær afsökunar.
Þá segir annar úr hópnum:
„Við megum ekki blóta í tíma. Það er alveg „hey ekki nota svona orðbragð“, – en það má segja og kalla mig negra í tíma, sem mér finnst mjög spes. Orðið þú veist, er þrefalt sinnum ljótara heldur en orð sem krakkar nota venjulega“
Fram kemur að ungmennin telji mikilvægt að kynþættir og saga svartra séu til umræðu í íslenskum grunnskólum, en það geti þó vakið upp óþægilega líðan hjá þeim nemendum sem hafa tengsl við umræðuefnið. Einn úr hópnum rifjar upp þegar hann var í 4. bekk og í skólum var haldin svokölluð Afríkuhátíð. Kennarinn sagði við krakkanna að Afríka væri fátækasta heimsálfan.
„Það var það fyrsta sem hann sagði. Og ég man að ég var eini svarti krakkinn þarna. Og það horfðu allir á mig.“
Þá telja ungmennin að kennarar eigi að þekkja betur til, eða fá fræðslu um, sögu kynþátta og hvernig eigi að takast á við rasisma. Einnig upplifa þau að kennurum finnist óþægilegt að ræða slíka hluti.
„Það er ekki frætt um þetta nóg,“ segir ein úr hópnum og bætir við að hún telji ástæðuna vera að viðfangsefnið er ekki tengt Íslandi og íslenskri menningu.
Annar úr hópnum nefnir sem dæmi að þegar hann var í sjöunda bekk í skólanum hafi bekkurinn fengið fræðslu um transbörn. Þau hafa hins vegar aldrei fengið neina kennslu um mismunandi kynþætti. Hann bendir á að hlutfallslega sé meira af svörtu fólki í heiminum en transfólki.
„Ég veit ekki af hverju kennarana langar ekki til að tala um það,“ segir hann og bætir við að í hvert sinn sem þetta viðfangsefni komi upp þá breyti kennararnir um umræðuefni.
Ungmennin nefna sömuleiðis að lítið sé um þetta viðfangsefni í kennslubókunum, eins og í samfélagsfræði. Einn úr hópnum bendir á að svart fólk sé yfirleitt teiknað „geðveikt skringilega, kolsvart með eldrauðar stórar varir“.
Þá kemur einnig fram að frekari fræðsla í grunnskólum muni aðstoða samnemendur.
Í samtali við DV segir Amelía niðurstöðurnar varpa ljósi á mikilvægi fræðslu um þetta viðfangsefni. „Með þessari umræðu getum við reynt að finna möguleg úrræði til þess að öllum líði sem best í skólanum.“
Ekki missa af nýjasta DV.
