Einhver mesta lýðræðisyfirsjón seinni tíma á Íslandi var að senda EES samninginn ekki í þjóðaratkvæði. Í EES samningnum felst mikið fullveldisafsal – og hugsanlega brot á stjórnarskrá. Það er jafnvel hugsanlegt að í því skrefi að fara úr EES inn í ESB fælist minna afsal fullveldis en í EES samningnum.

EES samningnum hefði því skilyrðislaust átt að vísa í þjóðaratkvæðagreiðslu á sínum tíma. Ríkisstjórn Davíðs Oddssonar og Jóns Baldvins Hannibalssonar vildi það ekki – þjóðaratkvæðagreiðslur voru ekki tíðkaðar á Íslandi þess tíma – og Vigdís Finnbogadóttir forseti skrifaði undir lögin þrátt fyrir umræðu um að hún ætti beita synjunarvaldi sínu,

Eins er með Nató aðildina 1949. Fólk safnaðist fyrir utan Alþingishúsið til að mótmæla, en auðvitað hefði réttur farvegur fyrir þessa stóru ákvörðun verið þjóðaratkvæðagreiðsla.

Nú má vera að þessi mál hefðu verið felld í þjóðaratkvæðagreiðslu, það er þó alls ekki víst. Nú teljum við sjálfsagt að þjóðin fái að hafa síðasta orðið um inngöngu í ESB. Ríkisstjórn sem reynir að víkjast undan þvi þarf ekki að kemba hærurnar.

Ólafur Ragnar Grímsson er fyrsti forseti Íslands sem fer að beita synjunarvaldi sínu, það þýðir að hann sendir mál í þjóðaratkvæðagreiðslu. Lengi var sú meginkenning ríkjandi varðandi embættið að forsetinn hefði í raun ekki þetta vald.

Af þessum sökum er ekki óeðlilegt að umræðan um kosningarnar sé að einhverju leyti í þáskildagatíð, kosningarnar fjalla að miklu leyti um venjurnar í kringum embættið, og frambjóðendur séu spurðir:

Hefðirðu vísað Icesave I og II í þjóðaratkvæði? Hefðirðu vísað fjölmiðlalögunum í þjóðaratkvæði? Hefðirðu vísað EES í þjóðaratkvæði? Já, og jafnvel, hefðirðu vísað Nató í þjóðaratkvæði?