„Í dag eru fangelsi landsins sprungin. Fangelsismálastofnun, Afstaða og félag fangavarða hafa ítrekað varað við því ástandi sem nú hefur skapast en nú er ekki pláss fyrir nýja fanga, hvorki í afplánun né í gæsluvarðhaldi. Þetta hefur leitt til þess að fólk sem EKKI hefur framið refsiverðan verknað er vistað í fangageymslum á lögreglustöðvum dögum eða jafnvel vikum saman í boði íslenskra dómara, í aðstæðum sem hvorki eru heilbrigðar né mannúðlegar, og teljast til pyntinga,“ segir Guðmundur í aðsendri grein sem birtist á vef Vísis í morgun.
Hann bendir á í grein sinni að þar að auki hafi í nokkrum tilvikum orðið að sleppa einstaklingum úr gæsluvarðhaldi eða fresta afplánun vegna plássleysis. Þetta þýði að fólk sem sakað er um alvarleg brot fái stundum frelsi tímabundið á meðan aðrir einstaklingar, sem eingöngu eru að bíða brottvísunar eða synjun á hæli, sitji fastir í kerfinu.
Guðmundur Ingi segir að þetta ójafnvægi sé ekki aðeins ósanngjarnt heldur hættulegt fyrir öryggi samfélagsins.
Í grein sinni fer hann svo yfir það hvaða einstaklingar það eru sem fylla kerfið. Nefnir hann til dæmis erlenda fanga með langa dóma sem sakfelldir hafa verið fyrir alvarleg brot. Bendir hann á að Afstaða styðji frumvarp sem heimilar framsal þeirra til heimalanda sinna, sem er bæði mannúðlegri kostur og losi um nauðsynleg pláss í íslenskum fangelsum.
Þá nefnir hann erlend burðardýr og bendir á að Afstaða hafi lagt til vægari úrræði, eins og samfélagsþjónustu, áfangaheimili og rafrænt eftirlit. Hann nefnir einnig einstaklinga með alvarlegar geðraskanir sem þurfa sérhæfð úrræði eins og sjúkrahúsvist eða svo að lokum öryggisúrræði. Hann segir að þetta mál sé loksins í undirbúningi hjá núverandi ríkisstjórn og miklar væntingar séu gerðar til þess. Loks nefnir hann brottvísunarhópinn svokallaða, einstaklinga sem ekki hafa framið refsiverð brot en eru vistaðir í fangelsum við óboðlegar aðstæður.
Guðmundur Ingi segir að þegar þessir hópar blandast saman innan kerfisins, þar sem svigrúmið til að aðgreina eftir þörfum eða ástandi er ekkert, skapist ófremdarástand.
„Fangaverðir þurfa að sinna fjölbreyttari verkefnum en áður, með minni mönnun og minni sérhæfingu. Fangar með flóknar geðraskanir fá ekki þá meðferð sem þeir þurfa og hælisleitendur dúsa við óboðlegar aðstæður, á meðan hættulegir einstaklingar fá að ganga lausir vegna plássleysis,“ segir hann og bætir við: „Þetta er uppskrift að meiriháttar vandræðum.“
Guðmundur Ingi segir í greininni að til að höggva á þennan hnút þurfi samhæfðar aðgerðir sem byggjast á mannúð og raunsæi. Nefnir hann framsal erlendra fanga til heimalanda sinna, notkun samfélagsþjónustu, áfangaheimila og rafræns eftirlits, aðskilin brottvísunarúrræði fyrir hælisleitendur, stóraukna fjárfestingu í geðheilbrigðisþjónustu innan réttarkerfisins, nýtingu rafræns eftirlits í stað óþarfa gæsluvarðhalds og að tryggt verði endanlegt fjármagn í nýtt fangelsi.
„Það er mikilvægt að átta sig á að þessi vandi verður ekki leystur með óraunhæfum kröfum eða með því að stilla Íslendingum og útlendingum upp sem andstæðum. Öll okkar vinna í Afstöðu byggir á því að tryggja mannúð og réttlæti fyrir alla sem lenda í kerfi þar sem frelsi þeirra er skert – óháð þjóðerni, uppruna eða brotaflokki. Við viljum að Ísland standi sem fyrirmynd í fangelsismálum og mannréttindum – ekki sem undantekning. Og við trúum því að hægt sé að leysa þessi mál með samstilltu átaki, skynsemi og virðingu fyrir grundvallarréttindum allra einstaklinga. Það er kominn tími til að bretta upp ermarnar – og höggva á hnútinn saman.“
