„Góður lögmaður þekkir lögin, frábær lögmaður þekkir dómarann.“ Þannig hljómar þekkt orðatiltæki eftir ókunnan höfund sem oftar en ekki er kastað fram í hálfkæringi fremur en alvöru enda mun réttlætisgyðjan vera blind. Það er þó þannig að lögmaður með sannfæringarkraft hlýtur að vera líklegri til að fá dómara til að fallast á hans sjónarmið. DV tók sig til og kannaði hvernig einstökum lögmönnum hefur gengið að sannfæra dómara fyrir Hæstarétti síðustu þrjú ár, 2015 til 2017.

Úttektin miðast við þau einkamál sem lögmenn hafa flutt munnlega fyrir Hæstarétti. Opinber mál eða sakamál eru ekki talin með enda hallar þar eðli máls samkvæmt verulega á lögmann hins ákærða. Um sakamál er fjallað sérstaklega á næstu síðu. Jafnframt voru undanskilin öll kærumál enda eru þau skrifleg.

Fáar konur en sigursælar

Alls voru skoðuð 683 dómsmál en þau fluttu 214 lögmenn. Af þeim lögmönnum voru aðeins 36 konur, eða rétt tæplega 17%. Það hlutfall er lágt en þarf ekki að koma á óvart þegar litið er til þess að af skráðum hæstaréttarlögmönnum á heimasíðu Lögmannafélagsins er fjöldi kvenna í svipuðu hlutfalli, eða um 16%.

DV ákvað að finna þá 20 lögmenn sem fluttu flest málin og skoða árangur þeirra. Eins og má sjá á töflunni voru aðeins tvær konur á þeim lista en þær tróna hins vegar í efstu tveimur sætunum yfir vinningshlutfall. Þó þær hafi starfað fyrir sterka umbjóðendur, annars vegar ríkið og hins vegar Reykjavíkurborg, er ekki hægt að segja annað en að skorkortin þeirra séu tilkomumikil.

Úttekt sem þessi verður aldrei fyllilega sanngjörn enda mæta lögmenn fyrir dóminn með misgóðan málatilbúnað. Þá gefa niðurstöðurnar vísbendingu um að það skiptir máli hver sé umbjóðandinn. Þannig sést vel að ríkinu og bönkum vegnar yfirleitt vel fyrir Hæstarétti en einstaklingar eiga þar undir högg að sækja.

Fjöldi mála og vinningshlutfall hæstaréttarlögmanna árin 2015–2017

Fækkun mála fyrir Hæstarétti á síðasta ári

Enn frekari fækkun með tilkomu Landsréttar – Ólafur Börkur með fæst mál en flest sératkvæði

Dæmdum málum fyrir Hæstarétti árið 2017 fækkaði um rúm 13% frá árinu 2016. Mestu munar þar um mikla fækkun dóma í áfrýjunarmálum, sem fækkaði um tæplega þriðjung, fóru úr 356 málum í 256 mál. Hafa dómar í áfrýjuðum sakamálum ekki verið færri síðan árið 2002 og dómar í áfrýjuðum einkamálum voru síðast færri árið 2007.

Undanfarin misseri hefur töluvert verið fjallað um mikið vinnuálag í Hæstarétti enda hafði málum fjölgað mjög ört síðustu ár. Meðal annars til að bregðast við því hefur verið komið á fót millidómsstigi, Landsrétti, sem tók til starfa nú í ársbyrjun. Ætla má að Landsréttur muni taka mesta hitann af Hæstarétti í framtíðinni. Ekki liggur skýrt fyrir hvaða málum Hæstiréttur mun sinna hér eftir en sú breyting hefur þó verið lögfest að áfrýjun mála til réttarins verður í öllum tilvikum háð leyfi Hæstaréttar. Mun Hæstiréttur í þeim tilvikum meðal annars meta hvort úrslit málsins hafi verulegt almennt gildi eða varði sérstaklega mikilvæga hagsmuni.

Hversu mikið málum fyrir Hæstarétti mun fækka er því óvíst en eitt viðmið sem má líta til er hversu mörg mál hafa verið flutt fyrir 5 dómurum eða fleiri síðustu ár, en það teljast jafnan vera mikilvægari og fordæmisgefandi mál. Á síðasta ári voru slík mál rúmlega 60 talsins og voru síðustu 5 árin þar á undan álíka mörg að meðaltali.

Fjöldi dæmdra mála í Hæstarétti árin 2015–2017

Meiri samstaða meðal dómara

Eins og sést á töflunni hér til hliðar var annríkið mismikið hjá hverjum dómara fyrir sig á síðasta ári. Afkastamestur var Helgi I. Jónsson, varaforseti réttarins, en hann var viðriðinn rúmlega 300 mál á árinu. Ólafur Börkur Þorvaldsson dæmdi fæst mál allra dómaranna og virðist hafa verið í leyfi fyrsta helming ársins. Það breytti því ekki að hann var engu að síður sératkvæðamestur, hann skilaði flestum sératkvæðum allra dómara á árinu, alls þremur. Raunar virðist sem dómarar réttarins séu orðnir nokkuð samstilltir því sératkvæði voru aðeins lögð fram í sjö málum á árinu. Á heimasíðu réttarins er að finna tölulegar upplýsingar um fjölda sératkvæða á hverju ári allt aftur til ársins 1999 og hafa þau aldrei verið eins fá og síðasta ár. Mögulega má þó rekja það til leyfis Ólafs Barkar því hann hefur síðustu ár borið höfuð og herðar yfir aðra dómara hvað sératkvæði varðar. Af þeim málum þar sem sératkvæði hafa verið lögð fram síðastliðin þrjú ár hefur Ólafur Börkur staðið á bakvið tæplega helming þeirra.

Skipting mála á milli dómara árið 2017

Þrátt fyrir þennan mun á milli dómara í dæmdum málum virðist sem miðað sé við að einkamálum sé skipt nokkuð jafnt á milli dómara.

Sératkvæði árin 2015–2017

Litlar breytingar í sakamálum síðustu árin

Um einn af hverjum tíu sýknaðir að jafnaði – Fangelsisdómar að meðaltali 16 mánuðir – Oftast sakfellt fyrir kynferðisbrot og líkamsárásir

DV kannaði nánar niðurstöður áfrýjaðra sakamála fyrir Hæstarétti á síðustu þremur árum og komst að því að í þeim málaflokki hefur lítið breyst. Fyrr hefur verið nefnt að dómum í áfrýjuðum sakamálum fækkaði umtalsvert á milli áranna 2017 og 2016, þeir voru 92 árið 2016 en fækkaði niður í 66 árið 2017, og hafa ekki verið færri síðan árið 2002. Hlutfallslega hafa niðurstöður málanna hins vegar haldist mjög svipaðar síðustu þrjú árin.

Niðurstöður áfrýjaðra sakamála árin 2015–2017

*Tilfelli þar sem ákærðu voru fleiri en einn og sumir voru sýknaðir en aðrir sakfelldir

Eins og fyrri ár var oftast sakfellt fyrir kynferðisbrot og líkamsárásir árið 2017 en þeim málum fækkaði þó hlutfallslega nokkuð frá árinu 2016. Þyngd fangelsisdóma hefur einnig haldist stöðug síðustu þrjú árin en að meðaltali þurftu sakfelldir einstaklingar að þola 16 mánaða dóm árið 2017, 13 mánuði ef tekið er tillit til skilorðsbundinna dóma.

Þau brot sem oftast var sakfellt fyrir í Hæstarétti árin 2015–2017

Fangelsisrefsingar samkvæmt dómum Hæstaréttar 2015–2017

Rúmlega einn af hverjum tíu sýknaðir

Almennt er það svo í sakamálum að líkur standa til að hinn ákærði verði sakfelldur enda skal ákæruvaldið fylgja þeirri meginreglu að leggja aðeins fram ákæru ef það telur meiri líkur en minni á að sakfelling náist fram. Af þeim sökum meðal annars snúast störf lögmanna í sakamálum oft um að ná fram sem vægastri refsingu fyrir hinn ákærða fremur en að krefjast eða berjast fyrir sýknu.

Stundum er þó tilefni fyrir hina ákærðu að krefjast sýknu og sé tekið mið af niðurstöðum dóma Hæstaréttar síðustu árin tekst rúmlega einum af hverjum tíu að knýja fram sýknu fyrir réttinum. Eins og sést í töflu hér á síðunni hefur það hlutfall haldist nokkuð jafnt síðustu þrjú ár. Á þessu tímabili hefur Hæstiréttur oftast sýknað í málum varðandi kynferðisbrot (8 mál) en þar á eftir koma umferðarlagabrot (6 mál) og líkamsárásir (5 mál).

Frelsarinn Kristján Stefánsson

Alls hafa 42 einstaklingar verið sýknaðir af kröfum ákæruvaldsins fyrir Hæstarétti síðustu þrjú árin. Verjendur þeirra voru 33 talsins og því hefur sumum lögmönnum auðnast að ná fram sýknu oftar en einu sinni á þessu tímabili. Lögmaðurinn Kristján Stefánsson hefur verið þar fremstur í flokki með 5 sýknudóma á ferilskránni. Sá árangur lítur enn betur út þegar litið er til þess að Kristján flutti alls 15 sakamál fyrir Hæstarétti á þessu tímabili og náði því fram sýknu í þriðja hverju máli.

Lögmenn sem hafa náð fram sýknu í tveimur málum eða fleiri árin 2015–2017

Rétt er að árétta að þessi úttekt einskorðast við þau sakamál sem hafa ratað fyrir Hæstarétt en utan þeirra er aragrúi sakamála sem hafa verið dæmd í héraðsdómi og ekki verið áfrýjað. Úttektin sýnir því ekki heildarmynd af sakamálum almennt, til dæmis varðandi hvers eðlis málin almennt eru, hversu þungar refsingar eru dæmdar að jafnaði eða hversu oft ákærðir eru sýknaðir. Úttektin varpar aðeins ljósi á hvaða viðfangsefnum hefur verið beint til Hæstiréttar að glíma við á þessu sviði síðustu árin og einnig hvað tölfræðin og sagan segir okkur um hversu líklegt er að ákærðir hljóti náð fyrir dómurum Hæstaréttar, skyldu þeir áfrýja málum til réttarins.

Allar upplýsingar og tölur sem koma fram í þessari úttekt voru sóttar og safnað saman af heimasíðu Hæstaréttar.