Stjórnmálamaður úr AfD sagði minnisvarða um helförina óþarfan – Listamenn settu upp svipaðan minnisvarða í bakgarðinum hans
Steypuklumpar, 24 að tölu, eftirlíking af heimsþekktum minnisvarða um gyðingana sem létust í helförinni, voru í síðustu viku settir upp í bakgarði þýsks stjórnmálamanns sem sagði fyrr á þessu ári að þjóðin ætti að hætta að velta sér upp úr aðgerðum nasista í seinni heimsstyrjöldinni. Það er lista- og aðgerðahópurinn Miðstöð fyrir pólitíska fegurð sem stendur fyrir gjörningnum en með hópfjármögnun stefnir hópurinn á að tryggja að minnismerkið haldist í bakgarði stjórnmálamannsins næstu fimm árin.
Það er ekki óvenjulegt að styr standi um minnisvarða, enda má segja að með þeim greypi hópur tilteknar sameiginlega frásagnir í efnislegt umhverfi sitt – frásagnir um hetjudáðir og hörmungar sem minnast ber. Hvers lags og hvaða frásagnir verðskulda fastan stað í götumyndinni eða landslaginu er oft umdeilanlegt og vekur reglulega upp deilur milli andstæðra hópa, nú síðast þegar kynþáttahatarar mótmæltu niðurrifi stytta af herforingjum Suðurríkjanna í bandarísku borgarastyrjöldinni í Charlottesville og víðar.
Tilgangur margra þeirra minnismerkja sem komið hefur verið upp í Þýskalandi kjölfar síðari heimsstyrjaldarinnar hefur ekki verið að upphefja athafnir landsmanna heldur þvert á móti að minna vegfarendur á það hvernig hugmyndafræði þjóðernis- og kynþáttahyggju leiddi til einhverra allra grimmúðlegustu þjóðernishreinsana mannkynssögunnar. Það hefur verið almennt samþykkt viðhorf í Þýskalandi að sá hryllingur megi alls ekki gleymast, svo sagan endurtaki sig ekki.
Í fyrsta skipti í eftirstríðssögu Þýskalands eru hins vegar farnar að heyrast, og verða háværar, raddir þeirra sem mótmæla þessum viðtekna sannleik.
„Við Þjóðverjar erum eina þjóðin sem hefur komið fyrir skammarminnisvarða í hjarta höfuðborgar sinnar,“ sagði Björn Höcke, stjórnmálamaður úr harðlínuarmi þýska þjóðernisflokksins, Nýr valkostur fyrir Þýskaland (þ. Alternativ für Deutschland) í ræðu í Dresden í janúar.
Minnisvarðinn sem um ræðir, Minnisvarði um hina myrtu gyðinga Evrópu, er hannaður af bandaríska arkitektinum Peter Eisenmann og opnaður árið 2005. Hann samanstendur af 2.711 misháum gráum steinsteypustöplum á 19 þúsund fermetra svæði rétt sunnan við Brandburgarhliðið í Mitte, miðborg Berlínar. Hægt er að ganga á milli stöplanna sem hækka í miðjum minnisvarðanum og verða hæstir tæplega fimm metrar. Minnismerkið er hálfgert völundarhús sem fólk getur vafrað um og hefur oft verið sagt líkjast kirkjugarði. Þetta er áhrifaríkt og tignarlegt en um leið abstrakt og órætt.
Þó að minnismerkið sé heimsþekkt og sé einn helsti ferðamannastaður Berlínar eru ekki allir jafn sáttir við frásögnina sem það stendur fyrir. Í ræðu sinni fyrir stuðningsmenn AfD í Dresden sagði Höcke að Þjóðverjar þyrftu að hætta að skammast sín fyrir það sem átti sér stað í seinni heimsstyrjöldinni – taka „180 gráðu snúning í pólitík minninganna,“ eins og hann orðaði það. Í því samhengi nefndi hann sérstaklega minnismerkið í miðbæ Berlínar og kallaði það „skammarminnisvarða“.
Ræða Höckes vakti hörð viðbrögð í Þýskalandi, jafnvel í hans eigin flokki sem hefur á undanförnum árum unnið að því að gera ímynd sína ásættanlegri fyrir meginstraum þýskra kjósenda – yfirlýsingarnar þóttu ekki viðeigandi í þeirri ímyndarherferð. Ýmsir frammámenn úr hófsamari arminum fóru fram á að Höcke yrði vikið úr flokknum, en það varð þó ekki niðurstaðan. Þegar allt kom til alls virðast orð hans heldur ekki hafa skaðað flokkinn enda varð AfD í september fyrsti yfirlýsti þjóðernisflokkurinn til að fá þingmenn kjörna á þýska þingið síðan 1960.
Nú hefur pólitískur listahópur (eða listrænn hópur aðgerðasinna) sem kallar sig Miðstöð fyrir pólitíska fegurð (þ. Zentrum für politishce Schönheit), brugðist við orðum Höcke með eigin skammarminnisvarða.
Hópurinn hefur leigt næstu lóð við hús Höckes í smábænum Bornhagen og setti í vikunni upp 24 steinsteypuklumpa, í líkingu við þá sem mynda helfararminnisvarðann í Berlín, rétt fyrir utan eldhúsgluggann hjá honum. „Hann verður bara að sætta sig við það að nágrannar hans álíta helfararminnismerkið ekki vera „skammarminnisvarða“, heldur vilja reyna að muna það sem gerðist og koma í veg fyrir að það gerist á ný,“ segir Philipp Ruch, leikhúslistamaður og yfirlýstur forsprakki hópsins.
Það eru tíu mánuðir frá ræðu Höckes í Dresden en Ruch segir hana einfaldlega hafa hreyft svo við meðlimum hópsins að þeir hafi séð sig knúna til aðgerða: „Við erum hægari en fjölmiðlar en við förum líka mun dýpra í málin.“
Með hópfjármögnun á netinu hefur hópurinn tryggt að hægt verði að halda lóð nágrannans í leigu og „garðskreytingunni“ standandi í að minnsta kosti tvö ár, en hópurinn stefnir á að safna nægu fjármagni fyrir fimm ára leigu. Minnisvarðinn gæti því staðið í Bornhagen til ársins 2022.
Meðlimir hópsins hafa þó lofað að fjarlæga hann ef Höcke fellur á hné fyrir framan hann og viðurkenni glæpi helfararinnar, á sama hátt og fyrrverandi kanslari Vestur-Þýskalands, Willy Brandt, gerði árið 1970 þegar hann heimsótti minnisvarða um uppreisn gyðinga í gettóinu í Varsjá í Póllandi.
Á undanförnum árum hefur Miðstöð fyrir pólitíska fegurð reglulega vakið athygli og umræðu í Þýskalandi og víðar fyrir gjörninga sína, listrænar pólitískar aðgerðir sem vakið hafa athygli á stöðu flóttamanna, banvænu viljaleysi alþjóðasamfélagsins til að bæta hana og uppgangi þjóðernishyggju í Evrópu. Á 25 ára afmæli falls Berlínarmúrsins færði hópurinn til dæmis minnisvarða um þá sem létust við að reyna að komast yfir Berlínarmúrinn og komu fyrir hjá flóttafólki sem stefndi yfir víggirt landamæri Evrópu.
Hópurinn segist vera „árásarteymi sem rannsakar siðferðilega fegurð og mannlegan mikilfengleik í stjórnmálum,“ og segist skapa ögrandi og jafnvel meiðandi listaverk til að að bjarga mannslífum. „Við þurfum að vera ágeng til að tryggja mannréttindi. Sagan hefur sýnt að oft sé nauðsynlegt að hunsa lögin til að bjarga mannslífum, það eru fjölmörg dæmi um slíkt frá tíma Þriðja ríkisins. Við teljum að þetta hafi ekki breyst,“ sagði Cesy Leonard, einn forsprakka miðstöðvarinnar, í samtali við DV árið 2014.
