Ögmundur Jónasson, fyrrum ráðherra Vinstri grænna, ritar pistil í Morgunblaðið í dag hvar hann fjallar um jarðakaup útlendinga hér á landi, en Ögmundur var einna háværastur í andstöðunni við fyrirhuguð kaup Kínverjans Huang Nubo á Grímsstöðum á Fjöllum árið 2011, sem þáverandi innanríkisráðherra. Ekki löngu síðar var jörðin keypt af hinum Breska James Ratcliffe, sem í krafti búsetu sinnar innan EES svæðisins mátti það sem Nubo mátti ekki. Nú hefur Ratcliffe flutt til skattaparadísarinnar Mónakó, til að losna við skattgreiðslur.
Yfirskrift pistils Ögmundar er „En ef landeigandinn hefði heitið Kim?“ og þar kemst Ögmundur að því að brýnast væri að taka lögin um rannsóknir og nýtingu á auðlindum í jörðu til gagngers endurmats, ásamt vatnalögunum svkokölluðu.
Ögmundur rifjar upp að eignarrétturinn sé vel varinn í lögum og stjórnarskrá. Hann segir mörkin milli eignarrétts og almannarétts þó ekki jafn skýr, enda hafi þau tekið breytingum í tímans rás, nokkuð sem vilji gleymast. Þá segir hann „fjármálaspekúlantana“ nú hafa uppgötvað auðæfi Íslands og geri sér þau að féþúfu.
Síðan spyr Ögmundur sig að milljón dollara spurningunni:
„Ég tel tvímælalaust svo vera. Í fyrsta lagi skiptir nálægðin máli, að landið sé í augsýn eigandans en ekki fjarlæg verslunarvara sem mælist í vísitölum alþjóðlegra kauphalla. Þá þarf eigandinn ætíð að vera í augsýn samfélagsins sem byggir þetta land okkar og hefur það í sameiginlegri umsjá sinni.
Auðvitað er manneskjan söm við sig hverrar þjóðar sem hún er en tengslin við landið skipta engu að síður máli. Bóndinn sem býr á sínu landi, ræður yfir því og yrkir jörðina og nýtir, er með allt aðra jarðtengingu en fjarlægur eigandi.
Og auðvitað er eigandi lands í annarri stöðu en leiguliðinn sem á endanum er háður valdi húsbónda síns. Þetta eru nokkuð algild sannindi og minnist ég þess frá árum mínum í Skotlandi, þar sem ég bjó um skeið, hve mörgum var þyrnir í auga eignarhald stóreignamanna á skosku landi og bein og óbein yfirráð þeirra yfir því.
Óbein yfirráð, hver skyldu þau vera? Hér er vísað til hins huglæga í mannlegri tilveru. Einhverju sinni kom ég á íslenskan búgarð þar sem höndlað var með hross. Fleiri gesti bar að garði, þar á meðal forríka Þjóðverja sem báru ríkidæmi sitt og valdhroka utan á sér. En bóndanum var engu að síður sýnd tilhlýðileg kurteisi ef þá ekki virðing. Alla vega töluðust þarna jafningjar við. Væri íslenski bóndinn orðinn landseti auðkýfinganna þýsku leikur varla vafi á að samband þeirra hefði breyst að sama skapi.“
Þá segir Ögmundur á öðrum stað:
„Krafa um innlent eignarhald þykir sumum vera fráleitur óþarfi. En setjum svo að í ljós kæmi að auðkýfingur sem vildi festa kaup á stóru landsvæði gerði það í umboði erlendra stjórnvalda, væri okkur sama um það? Hefði okkur verið sama þótt bandarískur billjóneri, handgenginn stjórnvöldum í Washington, hefði átt Miðnesheiðina, landið undir herstöð Bandaríkjamanna? Hvað hefði Bandaríkjamönnum þótt um að hafa herstöð hér á eignarlandi Kims il-Sungs, þáverandi leiðtoga Norður-Kóreu, eða fulltrúa hans?“
Einnig spyr Ögmundur hvort máli skiptir hver eigi landið ef reglur um takmörkun einkaeignarréttar séu ásættanlegar, helst til fénýtingar þeirra auðlinda sem landinu fylgi:
„Til að fá úr því skorið hvort aðhaldslög margvísleg tryggi almannahag óháð eignarhaldi þarf einfaldlega að kortleggja hvað um gæti verið að ræða svo markviss umræða geti farið fram. Fyrir mitt leyti hef ég komist að þeirri niðurstöðu að aðhaldslögin myndi ekki nægilega umgjörð almannahagsmunum til varnar. Samkvæmt þeirri niðurstöðu sem á endanum fékkst í deilunum um vatnalögin er nú að finna takmarkanir á eignarrétti yfir vatni og öðrum auðlindum í landi sem verið hefur í samfélagslegri eign en selt er til einkaaðila. Eitthvað hafði kviknað á perunni eftir langvinnar umræður á Alþingi, sem í doða og andvaraleysi samfélagsins voru iðulega afgreiddar sem málþóf!
En hvað sem því líður þá er hina almennu lagareglu að finna í framangreindum lögum frá 1998 og að þeim lögum óbreyttum er það grundvallarmál hver fer með eignarhaldið á landi þegar nýting auðlinda er annars vegar. Fréttir frá Vestfjörðum og Norðurlandi eystra þessa dagana um áform um virkjanir minna okkur á það hve miklu máli eignarhaldið skiptir en í báðum tilvikum vilja fjársterkir eignamenn ráðskast með virkjunarrétt. Og því stærra land sem safnast á þeirra hendur þeim mun meiri verða völd þeirra.“
„Auðvitað hefði mátt setja aðhaldslög og auðvitað hefði mátt nýta fullveldisrétt Íslands og skerða eignarrétt þeirra Goldwaters, Núbós og Kims, eða þeirra líka, vegna almennra hagsmuna. En eins og talsmaður Samtaka atvinnulífsins, Davíð Þorláksson, sagði í grein í Fréttablaðinu 31. júlí sl. þá sé eignarrétturinn ekki nokkuð sem eigi að vera hægt að ráðskast með að vild: „Það er… tímabært að stjórnmálamenn átti sig á því að eignarréttur er ekki stjórntæki sem þeir geta gripið til að vild.“ Það er vandlifað en þó ekki meira en svo að allt má þetta leysa ef viljinn er fyrir hendi. Það eina sem við höfum ekki nóg af er tíminn. Nú þarf aðgerðir um leið og Alþingi kemur saman.“
