Nú eru komin fram nokkur framboð til forsetakosninga og kannski hægt að fara að ræða af viti um tilgang þessa embættis. Hann er nefnilega mjög óljós, því fer fjarri að um hann sé einhver samstaða.
Í einni grein las ég að eitt forsetaefnið myndi ná að „sameina“ þjóðina. Jú, kannski er möguleiki að nýr forseti geti skapað meiri frið um forsetaembættið – ef við viljum það – en það eru furðu stórar væntingar fólgnar í því að sá sem gegnir þessu embætti geti sameinað þjóðina.
Forseti getur stuðlað að sátt um embættið með einum hætti – með því að segja sem minnst. Undir eins og forseti beitir málskotsréttinum er sáttin farin út í buskann – eðli málsins samkvæmt verður málskotsréttinum einungis beitt í umdeildum málum og væntanlega í óþökk sitjandi ríkisstjórnar.
Sameiningin og sáttin hjá Vigdísi og Kristjáni fólst í því að þau sátu á friðarstóli og sneiddu vandlega fram hjá pólitískum átakamálum. Þau störfuðu bæði samkvæmt því að embættið væri algjörlega ópólitískt. Þau voru bæði vinsæl, Kristján talaði mest um menningu okkar, Vigdís um menninguna og náttúruna, hún gróðursetti tré.
Á tíma Kristjáns Eldjárns geisuðu harðar deilur um hermálið – Kristján kom ekki nálægt þeim, hann var ekkert í því að sætta stríðandi fylkingar. Hann hafði engin tök á því.
Á fyrsta hluta valdaskeiðs Vigdísar Finnbogadóttur var hér óðaverðbólga og hræðilegt efnahagsástand. Það voru mjög hörð átök í stjórnmálunum – og aftur urðu átök þegar EES-samningurinn var gerður. Það voru áskoranir á Vigdísi að beita málskotsréttinum, en hún varð ekki við því. Hefði hún gert það hefði hún orðið hetja í röðum Alþýðubandalags og Framsóknar, en Alþýðuflokkur og Sjálfstæðisflokkur hefðu sett hana út af sakramentinu.
Þetta er vandmeðfarið. Í raun getur forseti afar lítið gert. Ólafur Ragnar hefur skapað sér svigrúm á löngu valdaskeiði, en um leið hefur hann bakað sér miklar óvinsældir. Á fyrstu árum sínum mátti Ólafur ekki einu sinni tjá sig um vegi á Vestfjörðum án þess að hann væri skammaður fyrir að fara út fyrir valdsvið sitt.
Við getum haft forseta sem beitir málskotsréttinum og þá verður hann óvinsæll.
Og við getum haft forseta sem talar á almennum nótum um að öll dýrin í skóginum eigi að vera vinir. Hann getur verið vinaleg persóna sem flestir kunna vel við.
Hér í samfélagi okkar deilum við um fiskveiðistjórnun, orkunýtingu, skuldir, Evrópusambandið og stöðu Íslands á alþjóðavettvangi, gjaldmiðilsmál, afleiðingar hrunsins – það er hægt að setja á alls konar ræður en forseti á í raun sáralitla aðkomu að þessum málum, en undir eins og hann gerir það er hætt við að hann brenni sig illa.
