Í nýrri bók sem nefnist Mínum drottni til þakklætis dregur séra Sigurður Pálsson saman mikið og fróðlegt efni um sögu Hallgrímskirkju.

Fæstir vita nú hversu umdeild kirkjan var á sínum tíma – nú þegar hún er orðin hluti af bæjarmyndinni og að auki einn helsti ferðamannastaður í borginni. Í þessum deilum kemur mikið við sögu Guðjón Samúelsson, húsameistarinn sem enn einu sinni er í miðju átaka – nú meira en 65 árum eftir andlát sitt.

Málverk Freymóðs Jóhannssonar af fyrirhuguðum byggingum á Skólavörðuholti frá 1942. Þá var ótútleg braggabyggð á holtinu. 

Hafist var handa við að reisa Hallgrímskirkju eftir teikningu Guðjóns í lok árs 1945. Aðdragandinn var langur og smíðinni lauk ekki fyrr en 1986. Það voru mörg ljón í veginum og deilurnar gusu aftur og aftur upp.

1944 var haldin útiguðsþjónusta á Skólavörðuholti og þá sagði séra Sigurbjörn Einarsson:

Þetta ljóta holt skal verða fegursti staður landsins, þeirra, sem mannshöndin mótar. En sú stefnuskrá er aðeins ytra borð, aðeins tákn þeirrar ákvörðunar, að í þessu landi skuli verða fegurt mannlíf helgað af Kristi, konungi.

Ýmis ráð voru notuð til að fjármagna byggingu Hallgrímskirkju, en verkinu miðaði þó afar hægt.

Um kirkjuna var hart deilt 1953, þá sagði Hannes Davíðsson arkitekt um kirkjuna að hún væri –

…undarlegt sambland af bárujárnskúltúr og keisarahöllum. Einn hrærigrautur… móðgun við Hallgrím Pétursson… lífsfjandsamlegur byggingamáti… og hvorki í samræmi við Hallgrím Pétursson eða Herrann Krist.

Annar arkitekt, Sigvaldi Thordarson, kvað upp þennan dóm:

Ósjálfstæð og ópersónuleg samsuða ýmissa fornra og nýrra stíltegunda. …óskapnaður, einna helst líkastur skyggnisturni, studdum tveim skíðastökksbrautum. Ég get ekki séð að við höfum þörf fyrir fleiri kirkjur hér, kem ekki auga á funktion þeirra…

Sem fyrr var það Jónas Jónsson frá Hriflu sem var ötulastur talsmaður Guðjóns Samúelssonar og verka hans. Í bók Sigurðar Pálssonar segir að Jónas hafi brugðist við þessari gagnrýni í grein í blaðinu Landvörn en þar mun hann hafa talað um sókn –

…hinna fimm bolsévíka gegn viðreisn íslensku kirkjunnar.

Forsíða Stúdentablaðsins um áramót 1964, en þarna var á ný hrundið af stað deilum um Hallgrímskirkju.

Aftur var farið að deila um Hallgrímskirkju 1964, en þá var heilt tölublað Stúdentablaðsins helgað kirkjubyggingunni. Ýmsir skrifuðu þar, meðal annarra Sigurður Líndal, Thor Vilhjálmsson og aftur Hannes Davíðsson, en einna harðorðastur var þó Pétur Benediktsson bankastjóri, bróðir Bjarna Benediktssonar, sem þá var forsætisráðherra.

Pétur skrifaði – og skaut á bæði Jónas frá Hriflu og Guðjón Samúelsson:

Fyrir röskum þrjátíu árum átti Ísland um skeið svolítinn vísi að harðstjóra; og eins og harðstjórum er títt átti hann sér hirðarkitekt.

Ein gagnrýni andstæðinga Hallgrímskirkju var að framkvæmdin yrði mjög dýr og myndi hvíla á herðum borgarbúa.

Pétur ítrekaði síðar gagnrýni sína í útvarpserindi, Sigurbjörn Einarsson, sem þá var orðinn biskup, svaraði með svofelldum orðum sem birtust í Vísi – og vísaði líka í atburð sem frá því nokkrum árum áður, þegar Hafmeyjan, stytta Nínu Sæmundsson, var sprengd í Tjörninni í Reykjavík:

Þessi áróður er fyrir neðan allt menningarlegt velsæmi á þessum vettvangi. Það er furðulegt að menn skuli í útvarpinu geta afflutt með gífuryrðum stofnanir sem verið er að reisa og jafn víðtæk samstaða er um og Hallgrímskirkju… Samstaðan um þessa kirkju er svo víðtæk, að þótt einhverjir öfgamenn heimti að þeirra smekkur gildi og allir verði að beygja sig fyrir honum, þá ræður það ekki úrslitum… En þegar menn taka sig til og reyna að eyðileggja framkvæmdir sem þegar eru komnar vel á veg, og jafnvel að sprengja listaverk í loft upp, þá eru það hrein óþurftarverk, sem engum geta gagnað og allir fyrirverða sig fyrir eftirá, samanber það er myndastyttan í Reykjavíkurtjörn var sprengd í loft upp fyrir nokkrum árum.

Gjafahlutabréf skiluðu nokkrum tekjum í byggingarsjóð kirkjunnar, þrátt fyrir neikvæða umræðu um bygginguna.

Svo er hér loks uppdráttur Guðjóns Samúelssonar af byggingum á Skólavörðuholti frá 1916, semsagt hús eftir Guðjón sem enn hafa ekki risið. Einhverjir hugsa sér kannski gott til glóðarinnar þegar þeir sjá þetta.

(Allar myndir sem hér birtast eru úr bókinni Mínum drottni til þakklætis, Saga Hallgrímskirkju, eftir Sigurð Pálsson.)