Ólafur Ágúst Guðmundsson sendi mér þetta bréf.
— — —
John Kenneth Galbraith hagfræðingur og rithöfundur lézt fyrir örfáum árum. Síðasta bók hans var The Economics of Innocent Fraud, Truth for Our Time, 2004. Hann var fæddur og uppalinn í Kanada, en útskrifaðist sem hagfræðingur á kreppuárunum. Hann var í hópi „the bright young men“ sem Roosevelt ríkisstjórnin réði til sín til að vinna þjóðfélagið upp úr kreppunni sem ævintýramenn í fjármálaheiminum höfðu komið á, og ræflar eins og Hoover forseti viðhéldu til 1933.
Galbraith hélt m.a. upp á Thorstein Veblen, norskættaðan rithöfund sem skrifaði talsvert um siðfræði efnahagsmála. Hann var í hópi svokallaðara „muck-rakers“ í rithöfundastétt sem nýttu sér afleiðingar ofboðslegrar auðsöfnunar einstaklinga sem í ljós kom sérstaklega eftir árin 1850 – 1900 í USA. Stofnanir ríkisins voru mjög veikar ennþá og braskarar af öllu tagi söfnuðu auði á kostnað almennings. Bankaræningjar voru lýðhetjur, ekki bara í bíó heldur í veruleikanum. Þetta var villta vestrið, og „efnahagslegir flóttamenn“ frá Evrópu streymdu að til að fylla hið hálfnumda land.
Annar bandarískur muckraker er þekktari hér á landi, rithöfundurinn Sinclair Lewis, sem Halldór frá Laxnesi hélt uppá og varð fyrir áhrifum af. Svo vill til að nýlega var sýnd í Reykjavík ný kvikmynd sem heitir „There will be Blood“, og gerð er eftir skáldsögu Sinclairs.
Thorstein Veblen var frumkvöðull í háðulegum skrifum um súrrealíska hegðun og auð þessa nýríka liðs sem hirti auðlindirnar fyrir augum almennings. Íslendingar eiga engan Veblen ennþá, og enn síður Galbraith. Nema hvað, á þessum árum voru hlutirnir kallaðir sínum réttu nöfnum. Lið eins og Rockefeller og Carnegie voru kallaðir „Robber Barons“, sem þá var nýyrði en tók mið að þýskum miðaldaskálkum sem uppnefndir voru Raubritter.
http://en.wikipedia.org/wiki/Thorstein_Veblen
Menn kunnu sumir sína mannkynssögu, því á miðöldum voru uppi frumkvöðlar sem áttu kastala á strategiskum stöðum við stórfljót sem siglt var um. T.d. við Rínarfljót sátu menn vopnaðir í köstulum sínum og komust upp með það í nokkrar aldir að hirða toll af öllum sem fóru um fljótið. Í mafíumyndum er þetta kallað „shakedown“, og enn eru stunduð sjórán víða um Asíu. Þessir athafnamenn, sem síðar kölluðust „aðall“, kölluðust þá „Raubritter“.
John D. Rockefeller sá um olíuna og járnbrautirnar, Andrew Carnegie um stál og kol. Fleiri kandidatar eru á listanum:
http://en.wikipedia.org/wiki/Robber_baron
Kallinn sjálfur (málverk)
Bingen Mauseturm
Ekki verður betur séð en núlifandi „útrásarvíkingar“ séu siðferðislegir arftakar „the robber barons“ í Bandaríkjunum og „die Raubritter“ í Evrópu fyrir landafundi. The more things change, the more they stay the same.
