Hún segir ófremdarástand ríkja hjá embætti Sýslumannsins á höfuðborgarsvæðinu þar sem foreldrar og börn bíði mánuðum og jafnvel árum saman eftir því að mál þeirra fái afgreiðslu; biðraðamenningin sé því miður orðin svo landlæg að við kippum okkur ekki lengur upp við það að þau bíði mánuðum og árum saman að bíða eftir nauðsynlegri þjónustu.
„Börn bíða árum saman eftir nauðsynlegri heilbrigðis- og velferðarþjónustu og slíkt hið sama á við þegar börn búa við það ástand að fá ekki að hitta foreldri sitt vegna ágreinings milli þeirra fullorðnu,“ segir hún og bendir á að ekki fyrir svo löngu hafi gilt svokölluð þriggja mánaða regla innan stjórnsýslunnar sem kvað á um að mál skyldi helst afgreitt innan þriggja mánaða frá því að það barst stofnun eða embætti. Í dag er veruleikinn annar.
„Oftar en ekki er borgarinn heppinn hafi mál sem sent er stjórnsýslunni yfirleitt verið opnað innan þriggja mánaða, hvað þá leyst úr því. Þetta virðast ráðamenn bara líta á sem eðlilegan hlut, til mikils tjóns fyrir borgara landsins.“
Hún segir erindi greinarinnar að beina sjónum dómsmálaráðherra að því „ófremdarástandi“ sem ríkir í málaflokki fjölskyldna hjá embætti Sýslumannsins á höfuðborgarsvæðinu – ástand sem að hluta til hefur smitast yfir í önnur sýslumannsembætti vegna fyrirkomulags sáttameðferða.
Helga Vala þekkir þennan málaflokk vel og bendir á að við samvistarslit þurfi foreldrar að leita til sýslumanns til að fá skrásetningu á því hvernig forsjá, lögheimili og umgengni ólögráða barna skuli háttað.
„Sama þurfa foreldrar að gera sem síðar verða ósáttir við ríkjandi fyrirkomulag. Séu foreldrar ósammála um forsjá og lögheimili er ekki annað hægt en að leita til dómstóla því sýslumaður úrskurðar eingöngu um umgengni. Barnalögin fyrirskipa að áður [en] mál er varðar forsjá, lögheimili eða umgengni séu leidd til lykta verði foreldrar að hafa undirgengist sáttameðferð,“ segir hún.
Í þeim tilfellum þar sem foreldrar búa á höfuðborgarsvæðinu þurfa þau að leita til Sýslumannsins á höfuðborgarsvæðinu. Hún segir að á heimasíðu embættisins gefi að líta yfirlit yfir biðtímann sem mætir þeim.
„Þegar foreldri hefur sótt um breytingu á forsjá/lögheimili/umgengni þá er biðtími eftir fyrsta viðtali við fulltrúa sýslumanns heilir 9 mánuðir! Ef foreldrar koma ekki saman til fyrsta viðtals, þá lengist biðtíminn enn eftir að fulltrúi hafi fengið fram afstöðu hins foreldrisins. Ef ágreiningur er til staðar þá þurfa þau að bíða eftir að komast í sáttameðferð. Bið eftir fyrsta tíma í sáttameðferð er heilir 8 mánuðir! Sáttameðferð getur tekið langan tíma og ef ágreiningur er mikill þá getur verið uppi sú staða í flóknum málum að barn hafi ekki fengið að hitta hitt foreldri sitt í tvö ár, jafnvel lengur.“
Hún segir að ef ekki er ætlunin að fara fyrir dóm, heldur eingöngu að fá úrskurð um umgengni, þá þurfi að bíða enn í nokkra mánuði eftir að sáttameðferð er lokið.
„Dæmi eru jafnvel um að eftir að málsaðilar höfðu lagt inn sínar tillögur að sáttum þá lágu þær ofan í skúffu í 6 mánuði þar til þær voru kynntar hinu foreldrinu, og allan þann tíma fékk barn ekki að hitta foreldri sitt. Er þannig á þriðja ár liðið frá því foreldri, sem ekki fær að hitta barn sitt, leitaði til sýslumanns. Fari foreldri með mál fyrir dóm þá tekur slík málsmeðferð um 12 – 18 mánuði. Samtals eru þarna liðin að minnsta kosti 3 ár af lífi barnsins og foreldra þess en jafnvel meira.“
Helga Vala heldur því til haga að ekki allir foreldrar loka algjörlega á umgengni barns við hitt foreldrið í aðstæðum sem þessum. Hún bendir á að nauðsynlegt sé að tryggja að skráning lögheimilis barns dragist ekki, meðal annars vegna skólagöngu, barnabóta og meðlags.
Helga Vala segir að barn sem verður af svona mikilvægum tengslum við annað foreldri sitt árum saman verði fyrir varanlegu tjóni enda barnsárin dýrmætur tími í þroska og tengslamyndun.
„Að það taki stjórnvald svona langan tíma að ljúka einföldu verki eins og að afgreiða mál er varðar forsjá, lögheimili og umgengni barns er með öllu óásættanlegt. Það einfaldlega verður að gera betur,“ segir hún og kallar eftir því að dómsmálaráðherra taki á þessum málaflokki.
„Öll athygli allra dómsmálaráðherra undanfarinna ára hefur farið í málefni fólks af erlendum uppruna. Nú biðla ég til dómsmálaráðherra að líta upp úr þeirri einstöku verkefnakistu og koma börnum til bjargar. Þeirra er framtíðin en með áframhaldandi vinnubrögðum eins og að ofan er lýst er verið að skaða þeirra framtíð.“
