Mathias Cormann, framkvæmdastjóri Efnahags- og framfarastofnunarinnar (OECD), kynnti í dag nýja skýrslu stofnunarinnar um Ísland á blaðamannafundi í fjármála- og efnahagsráðuneytinu. Í skýrslunni er fjallað um efnahagsmál en líka sérstaklega um menntamál, raforkumál og umbætur í lagaumhverfi viðskiptalífsins.
Samkvæmt skýrslunni er íslenska hagkerfið að ná jafnvægi á ný. Ísland byggi á sterkum grunni sem hafi hjálpað því að verða eitt auðugasta og jafnasta land í heimi og nú sé hagkerfið að jafna sig eftir því sem Seðlabankinn slakar á peningastefnunni og eftir því sem útflutningur eykst. OECD tekur þó fram að Ísland þurfi að bæta fjármálaramma, bæta skyldunám, auka raforkuframleiðslu og einfalda reglugerðir í viðskiptalífinu til að örva vöxt hagkerfisins og til að viðhalda háum lífskjörum.
Þar sem menntamál hafa verið töluvert í umræðunni er vert að taka þann þátt skýrslunnar sérstaklega fyrir.
OECD fer nokkuð hörðum orðum um íslenska menntakerfið, þá sérstaklega út frá slæmu gengi Íslands í PISA-könnunum. Frammistaða íslenskra nemenda hafi versnað svo mikið undanfarna áratugi að það sé farið að stefna velferð landsins í hættu og geti í framtíðinni bitnað á framleiðni á vinnumarkaði.
Staðan í menntakerfinu sé sú að ekki sé mikill frammistöðumunur á milli skóla eftir staðsetningu. Innan einstakra skóla er staðan þó önnur. Þar er mikill munur á milli stúlkna og drengja annars vegar og svo á milli íslenskra nemenda og innflytjenda. Ítrekað er tekið fram í skýrslunni að það hafi verið óheillaspor að afnema samræmd próf þó að OECD segist binda vonir við fyrirhugaða innleiðingu á svokölluðu námsmati.
OECD fjallar sérstaklega um hvað það sé lítil miðstýring í grunnskólakerfinu, en sveitarfélög og einstaka skólar hafi mikið frjálsræði hvað varðar ráðningar, val á kennsluaðferðum og útfærslu á kennsluskrá. Rannsóknir OECD bendi til þess að slíkt sjálfræði sveitarfélaga og skóla geti skilað góðum árangri, svo lengi sem skólar eru látnir standa skil á árangri sínum með stöðluðum prófum eða sambærilegu ytra mati.
Dreifstýrð skólakerfi skila betri árangri í PISA að því gefnu að frammistaða sé vöktuð og metin af æðra stjórnsýslustigi. Slíkt er ekki að eiga sér stað á Íslandi þar sem lítið eftirlit er haft með skólum og í raun ómögulegt að sinna slíku eftirliti þegar engin samanburðarhæf gögn liggja fyrir. Því sé ekki hægt að finna þá skóla sem standa höllum fæti til að veita þeim leiðsögn og stuðning. Til samanburðar rekur skýrslan stöðuna í Hollandi þar sem eins er að finna dreifstýrt menntakerfi. Þar hafa skólar töluvert frjálsræði en árangur er þó metinn með samræmdum prófum og eins er frammistaða og kennsla vöktuð af sérstakri eftirlitsstofnun. Þeir skólar sem þurfa aðstoð frá svo fá stuðning og leiðbeiningu frá þessari stofnun. Holland hefur staðið sig töluvert betur í PISA heldur en Ísland.
Skýrslan gagnrýnir einnig gæði kennslu á Íslandi. Starfsvettvangur kennara sé ekki heillandi. Hreyfing á launum sé lítil og margir eiginlega fastir í byrjunarlaunum þar til og ef þeir komast í stjórnendastöðu. Kennarar eyði minni tíma í kennslu en kollegar þeirra í ríkjum OECD og það þrátt fyrir að hér sé meira um skrifstofufólk að ræða en gengur og gerist. Kennarar á Íslandi taki kennsluefnið sjaldnar saman en í öðrum OECD-ríkjum, gefi nemendum sjaldnar endurgjöf, séu með óskýrar væntingar, óskýr fyrirmæli og veiti nemendum ekki næga áskorun. Ísland vanti fleiri hæfa kennara og gerir OECD sérstaklega athugasemd við það hversu margir starfa við kennslu hér á landi án kennsluréttinda og hversu fáir kennarar hafi sérhæfingu í raunvísindagreinum.
Sérstaklega er tekið fram að auka þurfi stuðning við börn innflytjenda. Íslenska sé flókið tungumál og flestir á Íslandi tali og skilji ensku. Því séu börn innflytjenda líklegri til að tileinka sér enskuna en íslenskuna.
OECD ráðleggur stjórnvöldum að grípa inn í stöðuna með því að auka gæði kennslu, bæta námskrá og gera hana einfaldari og hnitmiðaðri, styðja betur við börn innflytjenda í menntakerfinu, koma aftur á samræmdum prófum og auka eftirlit með kennslu. Bæta þurfi kennaranámið og gera það praktískara, taka upp árangurs- eða álagstengdar launahækkanir, fjölga kennslustundum kennara og loks þurfi að takmarka skjátíma nemenda.
