Eyþór Árnason ljóðskáld rifjar upp dularfullan óhugnað sem átti sér stað á Kili á ofanverðri átjándu öld þegar fimm menn, ættmenni hans, týndu lífinu. Hann segist harma það að hafa aldrei spurt afa sinn um málið á meðan hann lifði.
„Er einhver ástæða til að rifja upp atburð sem gerðist fyrir 245 árum?“ spyr Eyþór í aðsendri grein í Morgunblaðinu í dag. „Fimm menn týndu lífi á Kili árið 1780. Örlög þeirra og eftirmál öll mörkuðu djúp spor hjá mörgum ættmennum þeirra allt fram til þessa dags.“
Málið sem Eyþór á við er mál Reynistaðabræðra og félaga þeirra sem hurfu við fjárrekstur. Þeir lögðu af stað frá bænum Tungufelli í Hreppum í Árnessýslu þann 28. október þetta ár og stefndu norður undir Kjöl í átt til Skagafjarðar.
Höfðu þeir verið í fjárkaupaleiðangri sunnanlands því að fjárpest geisaði fyrir norðan og fé skorið niður. Hugðust þeir vera komnir heim á Reynisstað á nokkrum dögum með féð.
„Þangað náðu þeir aldrei,“ segir Eyþór. „Þeir fórust allir og flestar skepnurnar, bæði hestar og kindur.“
Þetta voru Jón Austmann, ráðsmaður á Reynistað, Bjarni og Einar Halldórssynir, bræður frá sama bæ, Sigurður Þorsteinsson frá Daufá og Guðmundur Daðason prestsonur úr Mýrdal.
Eyþór reifar málið og segir að leit að mönnunum hafi ekki geta hafist fyrr en sumarið eftir þegar fært varð. En þá fannst hvorki tangur né tetur af mönnunum. En þegar Tómas Jónsson, lestarstjóri Hólastóls, og félagar hans voru á norðurleið fundu þeir fallið tjald með þremur eða fjórum líkum og dauða skepnur á víð og dreif.
„Gerður var strax leiðangur að norðan með fjórar líkkistur en þegar til átti að taka voru bara tvö lík í tjaldinu. Tvær kistur komu tómar til baka,“ segir Eyþór. „Lík bræðranna frá Reynistað var hvergi að finna.“
Óhugnaðurinn minnkaði ekki. Um sumarið fannst hönd í vettlingi með fangamarki Jóns Austmanns, nálægt ánni Blöndu. Þá fundust bein af tveimur mönnum á Kili rúmlega 60 árum seinna. Var talið að þau væru af Reynistaðabræðrum.
„Þar með var málinu lokið. Fimm menn með fjárrekstur farast á fjöllum fyrir 245 árum. Ekkert meira um það að segja. Eða hvað?“ spyr hann. „Jú það er frá meiru að segja. Málið er allt mjög sérstætt og sorglegt, og líka dularfullt og hádramatískt.
Aðalhvörfin hafi orðið þegar lík bræðranna fundust ekki. Hafði Tómas Jónsson talið að lík bræðranna væru í tjaldinu.
„Þarna byrjar sagan um líkránin. Slys urðu á fjöllum, ferðamenn urðu úti og sumir týndust og fundust aldrei. Það var í sjálfu sér nógu sorglegt. En þetta var nýtt. Lík sem hurfu,“ segir Eyþór.
Málið hafi orðið að einstöku sakamáli. Það er að menn hafi verið ákærðir fyrir líkrán. Það er þrír menn sem höfðu verið á leið yfir Kjöl milli þess tíma þegar Tómas fann tjaldið og þegar leiðangursmenn að norðan sóttu líkin. Þeir hétu Jón Egilsson á Reykjum, sonur hans Sigurður og Björn Illugason vinnumaður á Reynistað.
Féll á þessa menn grunur um að hafa farið í tjaldið, rænt líkunum og einhverju fémætu sem þar hafi fundist. Málaferlin hófust haustið 1781 og stóðu í fjögur ár. Þremenningarnar voru hins vegar ekki dæmdir fyrir verknaðinn því ekkert var hægt að sanna á þá. Jón lést árið 1785 en hinir tveir urðu stórbændur í Skagafirði. Málið átti þó ávallt eftir að fylgja þeim.
„Þetta undarlega mál skýtur alltaf upp kollinum hjá mér og af hverju?“ spyr Eyþór. „Því ræður örugglega nálægð mín við þetta allt saman.“
Hann sé alinn upp á bænum Uppsölum í Skagafirði þar sem afi hans, Bjarni Halldórsson, hafi verið bóndi. Langamma Bjarna, Sigríður Halldórsdóttir, hafi verið systir Reynistaðabræðra. Þeir séu því frændur Eyþórs.
„Ég ólst upp með Bjarna afa mínum og var 33 ára þegar hann dó. Aldrei ræddum við þetta mál svo ég muni,“ segir Eyþór fullur eftirsjár. „Nú hugsa ég oft: Af hverju settist ég ekki niður þarna á þessum árum og ræddi þetta við hann, spurði hann um allt sem hann hafði heyrt um þessa sorgarsögu sem hafði í raun haft mikil áhrif á ættmenni okkar? En kannski vildi afi aldrei tala um þetta. Helga föðursystir mín og pabbi segja að hann hafi aldrei viljað það.“
Þá rifjar Eyþór upp að árið 1971 hafi verið afhjúpaður minnisvarði um fimmmenningana sem fórust á Kili. Sjálfur var hann viðstaddur þá athöfn, aðeins 17 ára gamall, og lifði sig inn í söguna. Þar flutti afi hans einmitt ræðu og sagði að hulunni yrði ekki lyft. Þeir hafi horfið inn í ógnir öræfanna og dularmögn sögunnar.
Engu að síður segist Eyþór sitja í Vesturbænum í Reykjavík og velta fyrir sér örlögum frænda sinna.
„Örlög þeirra eru lifandi, enn í dag, tifa alltaf milli þils og veggjar með sinni dulúð og sorg,“ segir hann og segist ekki hættur að rannsaka þetta mál. Frændur hans eigi það skilið.
