Um 6,5% íslenskra barna eru með offitu samkvæmt nýjustu tölum frá Þróunarmiðstöð heilsugæslunnar. Þetta jafngildir yfir þrjú þúsund börnum. Offita hjá börnum hefur aukist jafnt og þétt frá 1980 þegar um 1% barna glímdi við offitu.
Tryggvi Helgason, barnalæknir og sérfræðingur í offitu barna, skrifaði nýverið bréf til lýðheilsusviðs Embættis landlæknis vegna þessarar stöðu og óskar eftir aðgerðum. Hann bíður eftir svari.
Tryggvi starfar við Heilsuskóla Barnaspítala Hringsins þar sem fjölskyldum eru kenndar aðferðir til að takast á við þyngdarstjórnun. Bæði er boðið upp á hópmeðferð og einstaklingsmeðferð, en markmiðið er að greina orsakir offitu hjá viðkomandi barni eða unglingi og finna leiðir til að hægja á þyngdaraukningu.
Ríflega árs biðlisti
Til að komast að hjá Heilsuskólanum er miðað við að börn og unglingar séu 2,5 staðalfrávikum fyrir ofan meðalkúrfu í BMI (e. Body Mass Index) eða hafi þyngst mikið á stuttum tíma. Leitast er við að hvetja börnin áfram ásamt því að veita ráðgjöf um mataræði og hreyfingu. Tryggvi segir algjört lykilatriði að foreldrar taki virkan þátt í meðferðinni.
Á hverjum tíma eru að jafnaði 250-300 börn og fjölskyldur þeirra í meðferð hjá Heilsuskólanum. Sjötíu nýjar fjölskyldur bætast við á hverju ári. Sem stendur eru milli áttatíu og níutíu börn á biðlista. Biðlistinn hefur verið að lengjast og er nú ríflega árs bið eftir meðferð.
„Ég hef kynnt stöðuna fyrir heilbrigðisráðuneytinu. Okkar ósk er að stækka teymið þannig að við getum sinnt fleiri fjölskyldum,“ segir Tryggvi. Í þverfaglegu teymi Heilsuskólans starfar læknir, félagsráðgjafi, hjúkrunarfræðingur, íþrótta- og heilsufræðingur, sálfræðingur, næringarfræðingur og móttökuritari, alls níu starfsmenn í 2,5 stöðugildi.
Íslands hæst í offitu meðal OECD-ríkja
Hlutfall landsmanna með offitu er hæst hér á landi meðal OECD-ríkjanna og segir Tryggvi því ekki koma á óvart hversu algeng offita sé meðal íslenskra barna, mun algengari en annars staðar í NorðurEvrópu.
„Ýmsir þjóðfélagslegir þættir geta þarna spilað inn í. Við vinnum lengri vinnudag en Norðurlandaþjóðirnar, vinnudagurinn hjá börnum er líka oft lengri því þau eru lengur í tómstundum en annars staðar, íslensk börn sofa minna, auk þess sem matarrútína og matarsiðir eru öðruvísi hér en víða annars staðar,“ segir Tryggvi.
„Við höfum séð að í SuðurEvrópu eru í grunninn aðrar matarrútínur en hjá okkur en þar er offita líka að aukast hjá börnum samhliða því að vestrænt/amerískt mataræði kemur inn. Þetta er meira unninn matur sem er mikið til einföld kolvetni. Hjá sumum börnum með offitu sjáum við að þau eru að neyta of mikils af sælgæti og gosi en það er sjaldgæft að málið sé svo einfalt,“ segir hann.
Tryggvi bendir á að það sé á undanhaldi að krakkar eldi með foreldrum sínum, geri sitt eigið nesti og læri að umgangast ávexti og grænmeti. „Margir krakkar hreinlega kunna ekki að meðhöndla grænmeti, kunna ekki að taka innan úr papriku og fá sér þegar þau koma heim úr skólanum.“
Þá hafi breyttir samfélagshættir á síðustu áratugum sín áhrif. „Það er af sem áður var þegar stórfjölskyldan borðaði saman. Afar og ömmur höfðu mun meiri áhrif á mataruppeldi barna en samvera með þeim hefur minnkað,“ segir hann.
Yngstu börnin tveggja ára
Í Heilsuskólanum er tekið við börnum allt frá rúmlega tveggja ára og til átján ára aldurs. Meðalaldur hefur verið nokkuð stöðugur í kring um 11,5 ár frá upphafi en hann nálgast þó tólf árin vegna lenginga biðlista eftir meðferð.
Lengi var talað um að það væri ekkert áhyggjuefni þó mjög ung börn væru feit því fitan myndi renna af þeim með aldrinum. Tryggvi segir þetta ekki samræmast þekkingu á offitu í dag og því þurfi að grípa strax til aðgerða, jafnvel hjá börnum á þriðja aldursári með offitu. „Við fylgjumst bæði með hæð og þyngd barna. Ef þau hætta að lengjast er brugðist við og það þarf líka að bregðast við ef þau þyngjast of hratt,“ segir hann.
Spurður í hvernig ástandi verst settu börnin sem koma í Heilsuskólann séu segir hann líkamlegt ástand þeirra sé misjafnlega slæmt en þau eigi það sameiginlegt mörg að líða illa. „Sum þeirra eru í góðu formi og taka þátt í íþróttum. Við lítum til þess að ef þróunin heldur áfram þá aukast fylgikvillar offitu og það viljum við geta komið í veg fyrir.“
Fitulifur og áunnin sykursýki
Meðal fylgikvilla sem þau sjá er fitulifur í börnum undir 12 ára og ógreinda sykursýki. „Oft er líka mikið álag á sykurkerfið án þess að endilega sé um sykursýki að ræða. Sum börn þjást af kæfisvefni.
Fæst börn eru með marga af þessum fylgikvillum. Þetta er þó staðfesting á því að börnin þola ekki að vera með þessar fitubirgðir og sýna líkamleg einkenni þess sem er ekki gott. Ef mörg börn eru í þeirri stöðu hljótum við sem samfélag að þurfa að endurskoða ýmislegt í okkar samfélagsskipulagi,“ segir Tryggvi.
Hann vill ekki nota orðið faraldur um þá stöðu sem er uppi þegar kemur að offitu hjá íslenskum börnum. „Það gefur í skyn að þetta sé eitthvað sem við ráðum ekki við. Ég er sannfærður um að með samstilltu átaki getum við breytt þessu, alveg eins og við náðum tökum á unglingadrykkju og reykingum. Þetta snýst um að við sem samfélag tökum okkur saman og ákveðum að það sé ekki gott að svona mörg börn, og svona margir fullorðnir, séu með offitu. Það er hægt að breyta öllu ef maður leggur sig fram.“
Skiptir máli að borða morgunmat
Tryggvi segir lykilatriði að foreldrar taki virkan þátt þegar kemur að því að vinna gegn offitu hjá börnum. „Þeir eru okkar aðal samstarfsaðilar. Margir hverjir eru mjög áhugasamir og hafa staðið sig mjög vel við að sinna sínum börnum. Ég á enn eftir að hitta foreldra sem keppast við að eiga börn með offitu. Ég hef hitt yfir þúsund fjölskyldur og langflestir foreldrar leggja sig fram við að hjálpa börnunum sínum. Það er grunnatriði að ná góðri samvinnu við foreldra til að við náum að snúa þróuninni við,“ segir hann.
Fyrir foreldra barna í ofþyngd mælir hann með að þau hugi að svefnvenjum og matarmynstri barnanna. „Börn þurfa að ná að hvílast vel og fara þá nógu snemma að sofa. Morgunmatur er lykilatriði og til þess að hafa matarlyst þurfa börnin að hafa sofið nóg. Mikilvægt er að halda að þeim fjölbreytni í ávöxtum og grænmeti. Reglulegir matmálstíma skipta máli. Ég myndi líka hvetja fólk til að tala við skólahjúkrunarfræðinga sem í dag þekkja almennt vel til barna og ofþyngdar og geta gefið hagnýt ráð.“
_________________
MIKILVÆGI HREYFINGAR FYRIR BÖRN OG UNGLINGA
Jákvæð reynsla af hreyfingu á unga aldri eykur líkurnar á að fólk temji sér lífshætti sem fela í sér hreyfingu á fullorðinsárum. Dagleg hreyfing er börnum og unglingum nauðsynleg fyrir eðlilegan vöxt, þroska og andlega vellíðan. Hún er sameiginlegur leikur sem skapar meðal annars tækifæri til að þjálfa hreyfifærni, bæta líkamshreysti, eignast vini, auka félagslega færni og efla sjálfstraust.
ÁHRIF FORELDRA Á HREYFINGU BARNA
Þeir geta:
• Verið góð fyrirmynd og hreyft sig með börnunum.
• Hugað að eigin hreyfivenjum og barna sinna.
• Hvatt til útileikja og þátttöku í skipulögðu íþróttastarfi.
• Bent á athafnir sem fela í sér hreyfingu þegar börnunum leiðist.
• Gefið gjafir sem hvetja til hreyfingar, s.s. bolta, sippubönd, skauta eða hjól.
• Hvatt barnið til að ganga eða hjóla í og úr skóla.
• Samið við barnið um tímamörk fyrir daglega afþreyingu við skjá.
