Höfundur: Bryndís Schram
—
Ég var alveg óviðbúin. Vissi ekki á hverju ég átti von þetta kvöld. Kartöfluæturnar – nafnið eitt segir manni ekkert, þó svo að van Gogh hafi á sínum tíma málað fjölskylduportrett, þar sem kartöflumamman – ófullnægður masókisti – situr í fyrirrúmi. „So what?“ Smám saman rann upp fyrir mér, að ég var lent í kolklikkuðum félagsskap. Eða þannig.
Einstæð móðir (Sigrún Edda Björnsdóttir), sem hafði „i den“ glapist af manni, eins og gengur, en sá reyndist vera ræfill og róni, og kemur lítið sem ekkert við sögu, og fyrrverandi stjúpsonur hennar (Atli Rafn Sigurðsson), sem henti pabba út úr eigin fermingarveislu og gerði upp við hann löngu seinna, að vísu þrjátíu árum of seint, en bar girndarhug til stjúpmóður sinnar. Henni fannst hann að vísu heldur smár, en fallegur eins og allt annað á honum. Hverjum er um að kenna? Glæpur og refsing. Hún var tuttugu og sex og hann var fimmtán – undir lögaldri.
Hegningarlög – tukthúsvist (kannski uppreist æru seinna?). Fyrirsögnin í DV hefði hljóðað svo: „Fálkaorðuhafi riðlast á dreng“. Langt viðtal við fórnarlambið. Hinar áleitnu spurningar, samkvæmt sálfræðingnum í leikskránni (Gyða Eyjólfsdóttir), snúast um, hvort þau hafi verið búin að taka út sína refsingu. Ást í meinum hét þetta í skáldsögunum í gamla daga. Ég býð ekki í það, hvað femínistavaktin segir um þetta?
Og svo er það hún Brúna (Edda Björg Eyjólfsdóttir), barnið sem skilið var eftir, þegar mamma flúði til Kósóvó til að hlú að stríðshrjáðum börnum – annarra manna börnum. Annar glæpur – eða hvað? Og hann Hössi (Gunnar Hrafn Kristjánsson), sem enginn veit hvernig varð til. Mamma – hún Brúna – segir hann vera með „svona kynáttunarvanda“. Aumingja drengurinn. Og þetta gerist allt í Kópavoginum.
Eins og við er að búast, er allt á rúi og stúi á þessu heimili. Óregla. Kaos. Meira en það. Sárar minningar hjúkkunnar góðu – sem flúði sín eigin börn til að hlú að stríðshrjáðum annarra manna börnum langt í burtu – eru læstar inni, bak við negldar gifsplötur, sem loka af gömlu barnaherbergin. Þetta er sviðsmyndin. Svona er heimilið, þar sem þau koma saman þennan dag.
Svo slæst hún Kristín (Vala Kristín Eiríksdóttir) í hópinn. Hún hefur verið í slagtogi við hann Mikka – þennan blíðlynda og ástleitna dreng, eins og stjúpmamma lýsir honum. En Kristínu er um og ó. Hún er að hugsa um að kæra hann fyrir nauðgun. Pabbi hennar er lögfræðingur með sambönd. Tukthúsvistin blasir við.
Hvur er svo þessi Mikki? „Hann vildi aldrei fá 10 á prófi, hann vildi fá 10 á prófi án þess að læra. Hann vildi ekki læra á hljóðfæri, hann vildi kunna á hljóðfæri“. Sjálfur taldi Mikki sig vera sérfræðing í að fullnægja ófullnægðum konum. Hann skilgreindi ástina svona: „Ást er að ríða einhverjum, án þess að þurfa að hugsa um klám á meðan“. Sekt eða sakleysi? Glæpur og refsing.
Svona gengur þetta fyrir sig í Kópavoginum. Hvernig haldið þið, að það sé þá í Garðabænum? Hvað eigum við femínistar að segja um þetta háttalag?
Tyrfingur Tyrfingsson, höfundur þessarar miklu óreiðu og úrræðaleysis, er greinilega snillingur orðsins. Texti hans er svo skáldlegur og svo hnyttinn, að maður tímir ekki missa af einu orði, sem ég gerði því miður of oft, þar sem ég fékk bara sæti á svölunum. – En ég las handritið um nóttina. Sannleikurinn er einfaldlega sá, að þessi sýning er óborganlegt leikhús – einhvern veginn svo ekta, fallegt og ljótt, allt í senn.
Og hverjum er það að þakka?
Þó að textinn sé skýr og skilmerkilegur frá höfundar hendi, þá er það að lokum verk leikstjórans að blása lífi í þennan texta, gefa honum lit og bragð, hold og blóð. Og Ólafur Egilsson klikkar ekki. Hann hefur þetta allt í hendi sér, veit hvað hann vill, gefur lausan tauminn, án þess að missa stjórn eitt augnablik.
Og það koma fleiri við sögu. Leikmynd Brynju, lýsing Kjartans og tónlist Katrínu – lýsa okkur leið inn þennan heim meðvirkninnar. Við gleymum stað og stund, erum heltekin af samúð og andúð í senn. Stofan er bæði hlýleg og fráhrindandi, skipulögð óreiða.
Svo er það hún Sigrún Edda. Oft hefur hún slegið í gegn um dagana – en aldrei sem nú. Leikur hennar er svo kröftugur, að hún yfirtekur allt sviðið, án þess þó að skyggja á aðra. Hún nær því jafnvel að vera sexí í öllum þessum druslugangi og aumingjaskap. Enda er hún enn skotin í Mikka þrátt fyrir allt og allt. Sena þeirra Atla Rafns í uppgjörinu er ógleymanleg, þrungin losta, jafnvel ást, sem bræðir hvert hjarta. Mér fannst líka mæðginin, sem Edda Björg og Gunnar Hrafn léku, alveg ótrúlega sæt. Edda Björg er fæddur gamanleikari, getur ekkert að sér gert.
Ég hef ekki nefnt Völu Kristínu, en það er af því, að mér fannst hún ekki alveg sætta sig við að leika þessa ístöðulitlu og áhrifagjörnu pabbastelpu. Ætli hún sé ekki sjálf of skapstór.
Persónurnar eru sem sagt ljóslifandi og láta okkur með engu móti ósnortin. Svona er lífið. Þarna fáum við að líta í okkar eigin samtímaspegil. Þetta er svipmynd af samfélagi. Meistaralega gert. Samtölin renna fyrirhafnarlaust og náttúrlega. Fyndnin hittir í mark. Undir ruglingslegu yfirborðinu býr alvara lífsins. Ekta tilfinningar. Djúpur sársauki. Samkennd með breysku fólki.
Í lokin kemur uppgjörið mikla. Það er óumflýjanlegt. Það er sársaukafullt, en það er trúverðugt. Ég get með góðri samvisku hvatt alla, sem vilja leita að öðru og meiru í leikhúsinu en afþreyingu einni saman frá amstri lífsins til að verja einni kvöldstund í Borgarleikhúsinu frammi fyrir þessum samtímaspegli. Ef þú þorir.
Er einhver boðskapur? Ef hann er einhver, þá er hann þessi (eins og Lísa hefur eftir gömlu skúringakonunum í hjúkrunarskólanum): „Gólfið verður aldrei hreinna en vatnið í fötunni“.
P.s. Gleymdi að taka fram, að leikskráin er frábær og ljósmyndirnar listaverk
