Spakvitur maður orðaði það eitt sinn svo í mín eyru að menn hefðu ekkert að gera í pólitík fyrir fimmtugt. Enginn skyldi gefa sig að stjórnmálum nema hafa aflað sér lífsreynslu og þekkingar og orðið fjárhagslega sjálfstæður. Sjálfsagt sitthvað til þessu. Ýmsir farsælustu leiðtogar sögunnar sátu fjörgamlir í embætti. Konrad Adenauer var orðinn 87 ára er hann lét af embætti kanslara þýska sambandslýðveldisins. Hann sat þó áfram á þinginu í Bonn allt fram í andlátið fjórum árum síðar, orðinn 91 árs að aldri. Nýr kanslari Þýskalands, Friedrich Merz, er næsta ungur í þeim samanburði, á sjötugasta aldursári (jafnaldri Leó páfa). Og það er til marks um stöðugleika í þýskum stjórnmálum að Merz er aðeins tíundi kanslarinn frá stríðslokum. Á sama tíma hafa nítján gegnt embætti forsætisráðherra Bretlands og starfsbræðurnir í Róm eru orðnir þrjátíu (í 69 ríkisstjórnum).
Joachim-Friedrich Martin Josef Merz er fæddur 11. nóvember 1955 í Nordrhein-Westfalen og er rómversk-kaþólskrar trúar eins og allir kanslara Kristilegra demókrata að Angelu Merkel undanskilinni. Hann er kvæntur og faðir þriggja uppkominna barna og vel að merkja fyrsti kanslarinn frá árinu 1998 sem á börn, en þau Gerhard Schröder, Angela Merkel og Olaf Scholz eru öll barnlaus, ef undan eru skilin tvö börn sem Schröder ættleiddi frá Rússlandi ásamt fjórðu eiginkonu sinni (þau eru nú skilin og hann kvæntur þeirri fimmtu).
Sextán ára að aldri gekk Merz til liðs við flokk Kristilegra demókrata. Hann las lög við háskólana í Bonn og Marburg. Merz var kjörinn á Evrópuþingið árið 1989 og fjórum árum síðar á Sambandsþingið. Hann kleif metorðastigann uns hann varð þingflokksformaður kristilegu flokkanna árið 2000. Sama ár var Angela Merkel kjörin formaður Kristilegra demókrata og næstu misseri var ekki ljóst hvort þeirra yrði kanslaraefni. Svo fór að Merkel hafði betur og Merz hvarf að störfum fyrir ýmsa fjárfestingarbanka uns hann yfirgaf stjórnmálin alveg um tíma. Hann efnaðist vel en pólitíski neistinn slokknaði aldrei að fullu.
Árið 2018 tilkynnti Merz endurkomu sína í stjórnmálin. Hann var kjörinn formaður Kristilegra demókrata í desember 2021 — í þriðju tilraun — og í september 2024 útnefndur kanslaraefni kristilegu flokkanna. Kanslarakjörið fór fram á Sambandsþinginu að loknum stjórnarmyndunarviðræðum við flokk sósíaldemókrata í byrjun síðasta mánaðar, en eins og frægt er orðið varð að endurtaka kosninguna þar sem Merz hlaut ekki meirihluta í fyrstu umferð. Þetta hafði aldrei fyrr hent við kanslarakjör, þótt nokkrum sinnum áður hafi verið mjótt á munum.
Merz er íhaldsmaður sem aðhyllist frjálslynda efnahagsstefnu, eins og lesa má um í bók hans Mehr Kapitalismus wagen. Hann var sem ungur stjórnmálamaður á áttunda og níunda áratugnum svarinn andstæðingur kommúnisma og líkt og margir forystumenn CDU mjög fylgjandi nánum tengslum við Bandaríkin, en um tíma var Merz formaður Atlantik-Brücke, vináttufélags Þýskalands og Bandaríkjanna. Hann er að sama skapi traustur stuðningsmaður Atlantshafsbandalagsins og aukinnar Evrópusamvinnu.
Til þess var tekið hversu vel fór á með Donald Trump og Merz á fundi í Hvíta húsinu á dögunum þar sem kanslarinn færði Bandaríkjaforseta innrammað afrit af fæðingarvottorði afa forsetans sem fæddur var í Kallstadt í Bæjaralandi árið 1869. Merz nefndi á miðlinum X í þessu samhengi að Bandaríkjamenn og Þjóðverjar væru blóðskyldir, bandamenn, vinaþjóðir og beinlínis sama fjölskylda („Die USA und Deutschland haben die gleiche DNA. Wir sind Partner, Freunde und buchstäblich Familie.“).
Merz hafði látið svo um mælt í innsetningarræðu sinni að þýski herinn skyldi verða sá öflugasti í álfunni en í stjórnarsáttmálanum eru bættar landvarnir efstar á blaði. Hvað Úkraínustríðið áhrærir leggur Merz áherslu á eindrægni Evrópu og Bandaríkjanna. Þjóðverjar hyggist halda áfram öflugum stuðningi við Úkraínumenn þótt ekki komi til greina að þeir verði beinir þátttakendur í stríðinu. Stuðningurinn við Úkraínu sést best á því að framan við höfuðstöðvar Kristilegra demókrata í Berlín, Konrad Adenauer Haus, er flaggað fána Úkraínu. Þar er líka uppi fáni Ísraels en í innsetningarræðu sinni sagði Merz tilvist og öryggi Ísraelsríkis hvorki meira né minna en „Staatsräson“ þýska sambandsríkisins, orð sem stundum er orðað í þýskri þjóðmálaumræðu um stuðning við Ísrael. Hér er líka von til þess að lýðræðisríkin beggja vegna Atlantshafsins, hinn vestræni heimur, geti áfram bundist traustum böndum.
Þegar ég var að alast upp á níunda áratug síðustu aldar var þýska sambandsríkið, sem jafnan var kallað Vestur-Þýskaland, fyrirmyndarríki í hugum flestra, ekki hvað síst í efnahagslegu tilliti. Þetta er því miður gerbreytt og ærinn vandi blasir við nýjum kanslara. Í innsetningarræðu sinni nefndi Merz þrjú forgangsmarkmið ríkisstjórnar sinnar: farsæld, öryggi og samstöðu („Wohlstand, Sicherheit und Zusammenhalt“). Wohlstand er skírskotun til gamals slagorðs frá fyrstu árum sambandslýðveldisins: „Wholstand für alle“ og er líka heiti frægrar bókar Ludwig Erhard um þýska efnahagsundrið en Erhard var ráðherra efnahagsmála frá stofnun þýska sambandslýðveldisins 1949 til ársins 1963 er hann tók við kanslaraembættinu af Konrad Adenauer.
Efnahagsstefna Erhards fólst í því að afnema höft og lækka tekjuskatt verulega, sem aftur ýtti undir eiginfjármyndun hjá almenningi og fyrirtækjum. Þetta greiddi mjög fyrir allri fjármögnun atvinnulífsins á þeim miklu uppgangsárum sem í hönd fóru, svonefndu efnhagsundri (þ. Wirtschaftswunder). Flokkur Kristilegra demókrata hafnaði áætlunarbúskap, höftum og vöruskömmtun og greindi þannig verulega á við höfuðandstæðing sinn í stjórnmálum, Sósíaldemókrataflokkinn.
Á seinni árum hefur syrt í álinn. Ákvörðun stjórnar Merkel um lokun kjarnorkuvera hefur haft í för með sér alvarlegan raforkuskort og stórhækkað verð á raforku. Á sama tíma var treyst á gas frá Rússlandi og markaði í Kína. Nú er svo komið að mörg iðnfyrirtæki berjast í bökkum. Á sextán ára valdatíma Merkel var lítið fjárfest í innviðum hvers konar og tæknivæðing sat á hakanum sem hefur meðal annars gert það að verkum að velferðarkerfið hefur illa geta tekist á við aukna öldrun þjóðarinnar.
Stjórn Merz lofar hér breyttri stefnu, skattar verði lækkaðir, gríðarmiklum fjármunum varið til hvers kyns arðbærra framkvæmda og dregið úr skriffinsku. Merz vill leysa úr læðingi kraftinn sem hann segir búa með þjóðinni og Þýskaland verði „Wachstumslokomotive“ sem heimurinn horfi til með aðdáun, við gætum þýtt það sem „vaxtaraflvél“. Hér má enn sjá anda þeirra Adenauers og Erhards svífa yfir vötnum.
Merz talar enga tæpitungu í innflytjendamálum og segir stjórnleysi í þeim málum hafa gert það að verki að alltof margir ófaglærðir hafi streymt inn í landið og lagst upp á almannatryggingakerfið í stað þess að vinna. Þessi mál verði nú loks tekin föstum tökum. Á fundi með Mette Frederiksen, forsætisráðherra Dana, á dögunum kvaðst hann vilja taka stefnu danskra stjórnvalda í innflytjendamálum til fyrirmyndar. Þegar hafa verið stigin skref til að auðvelda brottflutning ólöglegra innflytjenda til öruggra heimaríkja og eftirlit á landamærum stóraukið.
Innflytjendavandinn á einkum rætur að rekja til ákvörðunar stjórnar Angelu Merkel árið 2015 um að taka við meira en einni milljón hælisleitenda, einkum frá Sýrlandi, Írak og Afganistan. Merkel hefur varið þá ákvörðun á sama tíma og arftaki hennar dregur enga dul á það hversu hörmulega hefur til tekist með aðlögun umræddra hópa. Sá vandi blasir raunar við hverju mannsbarni.
Fyrir gráglettni örlaganna eru erfiðustu viðfangsefni stjórnar Merz vandamál sem rekja má til misviturra athafna og athafnaleysis stjórna Merkel — konunnar sem hann atti kappi við fyrir aldarfjórðungi. Færa má fyrir því sterk rök að Merz sé einmitt maðurinn til að koma þýsku þjóðarskútunni á réttan kjöl þrátt fyrri óvenju krókótta og grýtta braut að kanslarahöllinni.
