Það fer stundum vel á því að tala skýrt. Breytingar eru nauðsynlegar. Stöðnun er hættuleg. Það fer betur á því að sækja fram en að festa sig í fornum skrefum – og skelfast framfarir.
En allt snýst þetta um frelsi og trúfestu þeirrar gerðar að einstaklingurinn fái notið sín eins og honum hentar hverju sinni. Hið raunverulega frjálsræði fjallar nefnilega ekki um að þeir fáu og efnameiri hafi betur, heldur að allur almenningur geti blómstrað, finni tækifærin og hamingjuna á eigin skinni.
Og þar stendur hnífurinn í pólitískustu kú allra stjórnmála.
Er jafnt pláss fyrir alla? Eða er meira pláss fyrir útvalda?
Svörin við þessum spurningum skipta okkur í félagshyggjufólk og íhaldsmenn. Þeim fyrrnefndu líður best í samfélagi sem leggur nokkurn veginn sanngjarnt gjald á þegna þess til að halda því úti, en þeim síðarnefndu er áskapaðra að leggja sem minnst til samneyslunnar, svo sem með því að fela tekjur sínar, jafnt heima og erlendis.
En í rauninni er myndin sú arna fölsuð. Þeir sem vilja leggja minna til samfélagsins hafa hugsað sér að njóta allra fríðinda þess á passlega rífum afslætti frá því sem allur almenningur þarf að reiða fram til sameiginlegra gjalda. Þeir telja sig þess umkomna að komast léttar frá opinbera rekstrinum – og þar sé snilldin raunar komin; að græða á öðrum og grilla á kvöldin.
Þeim mun merkilegra er að allur almenningur er tilbúinn að hjálpa þessu fólki – og hlaupa undir bagga svo það þurfi ekki að færa jafn miklar fórnir til heilbrigðismála, skólamála, vegamála, öryggismála og öll alþýðan í landinu telur svo sjálfsagt að leggja til úr buddu sinni. Og er þar stundum ekki af miklu að taka. En skiptir hana engu. Því sýnin er skýr. Það þarf þorp til að ala upp barn. Það þarf samstöðu til að tryggja velferð. Og skýra sýn svo jöfnuður nái fram að ganga.
„Og svo höfum við náttúrlega ævintýralega falskar sögur af helsta hægriflokki Íslandssögunnar sem talaði löngum fyrir frjálsri samkeppni, en stóð allra mest gegn henni.“
Að mati afturhaldsins er svona samfélagi ekki viðbjargandi. Það ætli sér um of í breytingum. Það kosti of mikið að tryggja lakast setta fólkinu sama rétt og það efnameiri hafi. Og raunar tínir það til rök á borð við heimsku almúgans. Það gangi ekki að lækka kosningaaldur niður í sextán ár af því ungmenni hafi hvorki áhuga né vit á stjórnmálum. En sömu rök voru einmitt notuð gegn kosningarétti kvenna fyrir einni öld eða svo. Efnaðir karlmenn mættu einir kjósa. Þeir væru handhafar vits og valda.
Svart fólk og samkynhneigt kann sömu sögu að segja. Íhaldið hafði alltaf ímugust á að réttur þess væri færður á sömu gráðu og góðborgarnir áttu að venjast. En í þeim efnum væru aukin mannréttindi ávísun á ólgu og ógnuðu ríkjandi kerfi. Þá væru hleypidómarnir skárri, og þröngsýnin hættuminni.
Og svo höfum við náttúrlega ævintýralega falskar sögur af helsta hægriflokki Íslandssögunnar sem talaði löngum fyrir frjálsri samkeppni, en stóð allra mest gegn henni. Pálmi í Hagkaup og Jóhannes í Bónus myndu eyðileggja heildsalahefðina í landinu. Og betur færi að Eimskip væri eitt um hituna.
En tíminn leiðir af sér breytingar. Það er eðli hans og inntak. Og þróun er hans annað eðli.
Fyrir íhaldsmenn og þaðan af harðara afturhald er auðvitað erfiðleikum bundið að játa sig sigraða gagnvart auknu frjálslyndi og því sjálfsagða ákalli að allir menn séu fæddir með sömu möguleikana til að efla sig með ráðum og dáð, og ná því besta út úr æviskeiði sínu, geta skorað sjálfa sig á hólm og hafa betur í lífsbaráttunni. Já, finna það besta í sálu sinni og skrokki. Og mega það í opnu samfélagi.
En þar strikar pólitíska prikið í sandinn.
Öðru megin er fólki gefið tækifæri til að vera það sjálft, öllum stundum, á eigin forsendum, en hinum megin aðeins þeim einum sem eiga það skilið frá fornu fari.
