Ég held það sé ekki rétt hjá Jóni Gnarr að við Íslendingar getum ekki verið stolt af okkar þjóðmenningu, hún er nefnilega býsna sérstök og þá ekki síst í ljósi þess hversu fámenn við erum. Þetta tengist umræðunni sem nú geisar um menningarstarfsemi í landinu.
Íslendingar eru að mörgu leyti mjög metnaðarfull þjóð. Það er varla að finna annað 320 þúsund manna mengi í veröldinni sem hefur slíkan metnað.
Það er þessi metnaður sem gerir landið áhugavert – og byggilegt. Það væri sjálfsagt hægt að reyna að meta hann til fjár, ef út í það er farið.
Hér eru gefnar úr hátt í þúsund bækur á ári, bækur eftir íslenska höfunda eru þýddar á fjölda tungumála; við höfum margar útvarps- og sjónvarpsstöðvar, dagblöð, fjölda af vefritum, nokkra háskóla; tónlistarlífið er mjög blómlegt með sinfóníu, óperu, Airwaves, tónlistarskólum um allt land og tónlistarmönnum sem vekja athygli út um allan heim. Við höfum atvinnuleikhús sem bera sig saman við leikhús úti í heimi og svo fjölda leiksýninga utan þeirra. Við höfum listasöfn og myndlistarsýningar – það er framleitt talsvert af íslenskum kvikmyndum, en erlendir kvikmyndagerðarmenn sækjast eftir því að koma hingað að taka upp.
Við getum líka horft á íþróttirnar. Hvarvetna um landið eru sundlaugar og íþróttahús. Okkur finnst sjálfsagt að taka þátt í Ólympíuleikum og alþjóðamótum í alls kyns íþróttagreinum. Íslensk kvennalandslið í fótbolta hafa gert garðinn frægann, nú er möguleiki á að karlalandsliðið komist á sjálft heimsmeistaramótið. Við yrðum langsamlega fámennasta þjóðin sem hefur komist á slíkt mót.
Því hefur verið haldið fram í mín eyru að þetta sé afleiðing þess að byggð hafa verið stór knattspyrnuhús út um landið. Það kostar skildinginn, en með þessu hefur aðstaða til æfinga gjörbreyst.
Það er alls ekkert sjálfsagt við það að örþjóð stefni svo hátt. Við getum borið okkur saman við þjóðir sem eru álíka fjölmennar. Lúxemborgarar eru moldríkir, en hefur löngum skort bæði mennta- og menningarstofnanir. Við getum líka nefnt Nýfundnaland. Þar búa um 500 þúsund manns. Fiskveiðar hafa verið aðal atvinnugreinin, loftslag er fremur óblítt, líkt og hér. Íbúar Nýfundnalands hafa mjög sterka sjálfsvitund en hún nægði þó ekki til þess að skapa sjálfstæða þjóð – Nýfundnalendingar gerðu tilraun til þess en gáfust upp og gengu í kanadíska ríkjasambandið 1949.
Það má færa rök fyrir því að það sé þessi menningarlegi metnaður sem framar öðru knýr okkur áfram sem þjóð. Það eru til þjóðir sem veiða meiri fisk en við og bræða meira ál – og auðvitað gætum við ákveðið að vera bara verstöð og orkuframleiðandi – en þá er hætt við ungt og metnaðarfullt fólk, það sem skapar verðmæti framtíðarinnar, hefði minni áhuga á að búa hér eða starfa.
Einhvern tíma var talað um kommuvillu í þessu sambandi, að við hefðum sett kommu á vitlausan stað. Íslendingar hegðuðu sér eins og þeir væru 3,2 milljónir, ekki 320 þúsund. Það kannski nokkuð til í því. En þegar nánar er að gáð er getur þetta kannski líka verið okkar helsti styrkur.
