Í Fréttablaðinu í dag er fróðleg samantekt um hugarfarið í þjóðfélaginu 1944, þegar lýðveldið var stofnað og stjórnarskrá þess samþykkt. Þá voru greidd atkvæði hvort tveggja um sambandsslitin við Dani og um stjórnarskrána.

Atkvæðatölurnar voru það sem kallast rússneskar. Og gagnrýnisraddir liðust ekki.

Eins og segir í grein Kolbeins Óttarsonar Proppé í Fréttablaðinu vildi Hannibal Valdimarsson fella stjórnarskrána, hann taldi hana ekki nógu vel unna. Það lá reyndar fyrir á þessum árum að stjórnarskráin væri til bráðabirgða. Flýtirinn var mikill – nú lá á að slíta tengslin við Dani.

Fólki var beinlínis sagt hvernig það ætti að greiða atkvæði. Nefnd sem stjórnvöld stofnuðu til að hafa umsjón með kosningunum, Landsnefnd lýveldiskosninganna, birti auglýsingar af kjörseðli í blöðunum þar sem var búið að kjósa „rétt“ – semsagt segja já við bæði samandsslitum og stjórnarskrá. Landsnefndin birti líka ávörp til þjóðarinnar þar sem hún var brýnd til að kjósa:

„Hvetjið aðra kjósendur og veitið þeim atbeina til sömu dáða. Þá mun þjóð vor mega líta með fögrum vonum og vaxandi sjálfstrausti til ókominna tíma. Munið, að stofnun lýðveldis verður að fylgja niðurfelling sambandslaganna. — Gætið þess, að kjósandi verður að sýna samþykki sitt með því að merkja kross á TVEIM stöðum á atkvæðaseðlinum, ANNAN tíl jákvæðis niðurfellingar sambandslagasamningsins, HINN til jákvæðis stofnun lýðveldisins. Er þá kross fyrir framan hvort já.“

Hannibal gagnrýndi þetta og fékk yfir sig alls kyns skítagusur. Hann var kallaður „vangefið smámenni“, „manntetur“, „óþokki“ og „leppalúði“, „amlóði“ og „svikari“.

Ríkisútvarpið neitaði að birta auglýsingu frá Hannibal þar sem sagði: „Vestfirzk alþýða! Vertu trú – vertu sterk! Hlýddu engu, nema samvizku þinni við þjóðaratkvæðagreiðsluna.“

Hin órofa samstaða hafði semsagt sínar skuggahliðar.