Greint er frá því í umsögn lögreglustjórans á Suðurnesjum um frumvarp utanríkisráðherra til laga um vegabréfsáritanir að nokkuð sé um að sótt sé um vegabréfsáritanir til Íslands án þess þó að viðkomandi hafi hugsað sér að koma hingað til lands. Ætlunin sé fremur að nota áritunina til að komast til annarra landa á Schengen-svæðinu og einnig séu dæmi um að fólk dvelji hér í innan við sólarhring eingöngu til þess að fá stimpil í vegabréfið.
Frumvarpið sem hér um ræðir var lagt fram á þingi í lok maí og er nú til meðferðar hjá utanríkismálanefnd.
Í upphafi greinargerðarinnar með frumvarpinu segir að það sé liður í stefnu stjórnvalda um að efla afkastagetu við útgáfu vegabréfsáritana til að mæta mikilli eftirspurn og til að Ísland geti sjálft annast afgreiðslu umsókna um vegabréfsáritanir í auknum mæli en önnur Schengen-ríki sjá að hluta til um afgreiðslu umsókna. Segir enn fremur að undanfarin sjö ár hafi stefna stjórnvalda verið að fjölga þeim ferðamönnum sem ferðast til Íslands. Því fylgi fjölgun umsókna um vegabréfsáritanir og þar með sé mikilvægt að auka afkastagetu utanríkisþjónustunnar í þeim efnum.
Í greinargerðinni kemur sömuleiðis fram að umsóknum um Schengen-vegabréfsáritanir til Íslands hafi fjölgað umtalsvert, og árið 2024 hafi fjölgunin verið 58 prósent samanborið við árið á undan. Áætlað sé að umsóknir geti aukist um 50–60 prósent árið 2025. Fjölgun umsókna hafi aukið tekjur ríkissjóðs og skapað möguleika til frekari uppbyggingar í ferðaþjónustu. Framkvæmd vegabréfsáritana sé nú flókin og bæði á hendi utanríkisráðuneytisins og Útlendingastofnunar. Þetta hafi leitt til tvíverknaðar og tafa á afgreiðslu umsókna. Með frumvarpinu sé lagt til að bæta úr þessu og færa alla framkvæmd vegabréfsáritana til utanríkisráðuneytisins og tryggja þar með hraðari málsmeðferð, bætta þjónustu við umsækjendur og auka heildarafköst kerfisins.
Ekki er að sjá við snögga yfirferð á greinargerðinni að minnst sé á að brögð séu að því um að sótt sé um vegabréfsáritanir til Íslands bara til að komast til annarra Schengen-ríkja.
Í umsögn lögreglustjórans á Suðurnesjum kemur fram að frumvarpið sé almennt gott og til bóta en þó er hvatt til þess að ákvæði 15. greinar um afturköllun vegabréfsáritunar verði gerð ítarlegri. Leggur embættið meðal annars til að það varði afturköllun að hafa gefið rangar upplýsingar um t.d. tilgang ferðar og fjárráð, eða að ástæða umsóknar um áritun hafi ekki verið að koma til Íslands heldur eingöngu sú að fá áritun inn á Schengen-svæðið.
Segir í umsögninni að starfsfólk lögreglustjórans á Suðurnesjum hafi meðal annars orðið þess vart að einstaklingar séu að sækja um vegabréfsáritanir hjá íslenskum stjórnvöldum þar sem umsóknir séu afgreiddar hraðar og það séu meiri líkur á að þær séu samþykktar. Þessir einstaklingar hafi svo oft enga fyrirætlun um að koma til Íslands og afbóki jafnvel hótel og flug um leið og þeir hafi fengið útgefna vegabréfsáritunina. Í umsögninni eru þó engar tölur nefndar um fjölda slíkra tilfella og ekkert er minnst á hvort embættið hefur ráðist í nánari greiningu á þessum tilfellum.
Miðað við hvatningu embættisins um að þetta verði látið varða afturköllun vegabréfsáritunar liggur beinast við að álykta að verði starfsfólk embættisins vart við að íslenskar vegabréfsáritanir séu nýttar með þessum hætti þá sé lítið í núgildandi löggjöf sem heimilar stjórnvöldum að bregðast á einhvern hátt við því.
Einnig er tekið fram í umsögn lögreglustjórans á Suðurnesjum að það hafi einnig komið upp mál þar sem einstaklingar bóki sólahringsferð til Íslands til að fá stimpil hér á landi til að virkja vegabréfsáritunina svo að viðkomandi geti svo ferðast áfram inn í Evrópu. Einkum sé verið að skoða mál þar sem um sé að ræða fyrstu Schengen-áritun viðkomandi aðila. Þess beri þó að geta að frá því um áramót hafi rúmlega tuttugu mál snúið að frávísunum með hliðsjón af afturköllum áritunar. Það er þó ekki fyllilega skýrt hvort þessi tuttugu mál snúi að því að viðkomandi hafi hagað sínum málum með einmitt þeim hætti að afbóka ferð til Íslands eftir að vegabréfsáritun er samþykkt eða dvelja hér aðeins í sólarhring, eingöngu til að nota íslenskar vegabréfsáritun til að komast til annarra Schengen-ríkja.
Hvort að utanríkismálanefnd Alþingis verði við því að bæta ákvæði við frumvarpið um að það varði afturköllun vegabréfsáritunar að nota hana eingöngu til að komast inn á Schengen-svæðið á hins vegar eftir að koma í ljós.
