Umboðsmaður Alþingis hefur sett ofan í við ríkisskattstjóra fyrir meðferð embættisins á beiðnum um endurupptöku mála og fyrir óeðlileg afskipti að ferli mála fyrir yfirskattanefnd. Þessi álitamál vöktu athygli umboðsmanns árið 2021 við vinnslu á öðru máli.
Tiltekið byggingafélag leitaði á árinu 2021 til umboðsmanns Alþingis og kvartaði yfir úrskurði yfirskattanefndar. Við vinnslu málsins vöktu málsmeðferð og framganga ríkisskattstjóra athygli umboðsmanns, einkum sú afstaða ríkisskattstjóra að synjun um endurupptöku máls fæli ekki í sér stjórnvaldsákvörðun og þar af leiðandi væri ekki um að ræða kærurétt til yfirskattanefndar og þar af leiðandi engar leiðbeiningar veittar til aðila mála um slíkan kærurétt.
Umboðsmaður rekur í áliti sínu að þegar stjórnvald ákveður að fallast á beiðni um endurupptöku er almennt ekki um stjórnvaldsákvörðun að ræða heldur ákvörðun um málsmeðferð. Öðru gegnir þegar tekin er ákvörðun um að synja eða vísa frá beiðni um endurupptöku.
„Ákvörðun um að synja eða vísa frá beiðni um endurupptöku felur aftur á móti í sér að stjórnvald hafnar framkominni beiðni. Með því er þannig bundinn endi á mál sem lýtur að því hvort hlutaðeigandi eigi lögvarinn rétt á endurskoðun á því hvort fyrirliggjandi stjórnvaldsákvörðun sem beinist að honum sé lögmæt að efni til. Slík synjun fellur að efnisskilyrðum stjórnvaldsákvörðunar.“
Þar með hafði ríkisskattstjóri ekki farið að stjórnsýslulögum þegar hann synjaði fólki um endurupptöku og gætti ekki að leiðbeiningaskyldu, en stjórnvöldum ber að leiðbeina fólki um meðal annars rétt þeirra til að kæra stjórnvaldaákvörðun til æðra stjórnvalds.
Það vakti eins athygli umboðsmanns í máli byggingafélagsins að ríkisskattstjóri gerði kröfu fyrir yfirskattanefnd um frávísun stjórnsýslukæru félagsins. Byggðist sú krafa á því að synjun um endurupptöku væri ekki stjórnsvaldsákvörðun og því ekki kæranleg.
Umboðsmaður segir:
„Þótt niðurstaða mín sé að afstaða ríkisskattstjóra að þessu leyti hafi ekki verið í samræmi við lög, sbr. umfjöllun í kaflanum hér að framan, tel ég þetta atriði málsins jafnframt gefa tilefni til þess að víkja að hlutverki lægra settra stjórnvalda við meðferð ákvarðana þeirra á kærustigi.“
Stjórnvald sem hefur tekið ákvörðun á fyrsta stjórnvaldsstigi geti yfirleitt ekki talist aðili að kærumáli. Yfirskattanefnd hefði átt að kanna hvort skilyrði væru til að vísa málinu frá.
„Ég tel ástæðu til að benda embættinu á að hafa þessi sjónarmið í huga og gera viðeigandi ráðstafanir til þess að aðkoma þess að kærumálum verði framvegis í betra samræmi við almennar reglur stjórnsýsluréttar og vandaða stjórnsýsluhætti.“
