Í næstum 500 ár bjuggu norrænir menn á Grænlandi, afkomendur Eiríks rauða og mæltir á íslensku. Einhvern tímann á 15. öld hurfu þeir skyndilega, og enginn veit hvað af þeim varð. Allar götur síðan hefur hvarf þeirra verið einhver mesta ráðgáta Norðurlanda. Og er jafnframt umfjöllunarefni nýrrar bókar Vals Gunnarssonar, sem heitir einfaldlega Grænland og fólkið sem hvarf.
Sumarið 2024 dvaldi Valur á hreindýrabúi á Grænlandi og ferðaðist um þar sem enn standa byggingar norrænna manna, sumar mun stærri en nokkuð sem Íslendingar bjuggu til á sama tíma, og reyndi að leysa gátuna. Tilgáturnar um það hvað af fólkinu varð eru margar. Lengi var talið líklegast að þau hafi lent í útistöðum við Inúíta eða jafnvel enska sjóræningja. Í seinni tíð hafa fræðimenn lagt meiri áherslu á loftslagsbreytingar, þótt ekki sé hægt að útiloka hitt með öllu. Vitað er að það varð kaldara á þessum tíma og það kann að vera að fólk hafi einfaldlega frosið í hel. Eða fór það eitthvað annað þegar veður versnaði? Kenningar hafa verið settar fram um að það hafi komið sér fyrir á Íslandi, í Kanada eða jafnvel farið til suðlægra slóða, svo sem Asoreyja eða Kanaríeyja.
Því miður eru litlar líkur á að frændur okkar hafi tanað á Tene á meðan svarti dauði gekk yfir Ísland og Grænland fraus. En í bókinni rekur Valur helstu kenningar um hvað varð af fólkinu, og bætir jafnvel nokkrum við sjálfur.
Hvarfið er ekki síst merkilegt fyrir þær sakir að samfélagið hafði þrátt fyrir allt staðið í hálft árþúsund, álíka lengi og Evrópubúar og afkomendur þeirra hafa búið í Ameríkunum í dag. Hvernig lognast heil siðmenning út af, og hefðu menn getað gert eitthvað til að koma í veg fyrir slíkt? Spurningar sem þessar bjóða ekki aðeins upp á svar við sögulegum ráðgátum, heldur gætu einnig átt brýnt erindi við okkar eigin óvissutíma.
